«Έτσι, τα βασικά συμπεράσματα της ιστορίας των μονοπωλίων είναι: 1) 1860-1870 και 1870-1880-ανώτερη βαθμίδα ανάπτυξης του ελεύθερου συναγωνισμού. Τα μονοπώλια δεν είναι παρά έμβρυα που μόλις διακρίνονται. 2) Ύστερα από την κρίση του 1873-μακροχρόνια περίοδος ανάπτυξης των καρτέλ, που αποτελούν όμως ακόμη εξαίρεση. Δεν είναι ακόμη σταθερά. Αποτελούν ακόμη παροδικό φαινόμενο. 3) Η άνοδος στα τέλη του 19ου αιώνα και η κρίση του 1900-1903: τα καρτέλ γίνονται μια από τις βάσεις όλης της οικονομικής ζωής. Ο καπιταλισμός μετατράπηκε σε ιμπεριαλισμό» (Β.Ι.Λένιν, 2006:25).
Για τον Λένιν, ο ελεύθερος συναγωνισμός ανάμεσα σε άγνωστους μεταξύ τους εργοστασιάρχες και εμπόρους αντικαθίσταται από τη μεγάλη συγκεντροποίηση των όρων παραγωγής (πρώτες ύλες, μέσα παραγωγής, εργασιακές δυνάμεις), από μονοπώλια, που χρησιμοποιούν ειδικές μεθόδους στον ανταγωνισμό (όπως ο σχεδιασμένος έλεγχος των τιμών). Ο Λένιν δίνει τελικά πέντε γνωρίσματα του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού:
«1) συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικά ρόλο στην οικονομική ζωή 2) συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό καιδημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του «χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου» 3) εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτάει η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων 4) συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο και 5) έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις», και αμέσως μετά από αυτόν τον ορισμό, γράφει ο Λένιν: «θα δούμε ακόμη παρακάτω πώς μπορεί και πρέπει να δοθεί διαφορετικός ορισμός του ιμπεριαλισμού, αν πάρουμε υπόψη μας όχι μόνο τις βασικές οικονομικές έννοιες (στις οποίες περιορίζεται ο ορισμός που αναφέραμε), μα και την ιστορική θέση του δοσμένου σταδίου του καπιταλισμού σε σχέση με τον καπιταλισμό γενικά, ή τη σχέση του ιμπεριαλισμού με τις δύο βασικές κατευθύνσεις μέσα στο εργατικό κίνημα»(Β.Ι.Λένιν, 2006:104).
Αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τα χαρακτηριστικά που θέτει ο Λένιν ως κριτήρια διακρίβωσης του »ιμπεριαλιστικού»-κρατικομονοπωλιακού χαρακτήρα του καπιταλισμού, θα δει στα σημεία που έχω υπογραμμίσει με μαύρα γράμματαπως όλα τα κριτήρια στη πραγματικότητα δεν είναι παραγωγικά αίτια αλλά αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει πως τα κριτήρια του Λένιν είναι κριτήρια εντοπισμού συμπτωμάτων, και όχι κριτήρια εντοπισμού των μηχανισμών που οδηγούν στα συμπτώματα του νέου σταδίου.
Η περιοδολόγηση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος δεν μπορεί να βασίζεται στα συμπτώματα του κάθε σταδίου. Τα συμπτώματα έχουν ευρετική αξία. Η ανάλυση του Λένιν κινείται σε περιγραφικό-αναλυτικό επίπεδο, για αυτό ο ίδιος ονομάζει τη μπροσούρα του για τον Ιμπεριαλισμό ένα »εκλαικευτικό σκαρίφημα». Η ανάλυση του Λένιν για τον »ιμπεριαλισμό» δεν αξιώνει την επιστημονική-διαλεκτική πραγμάτευση της λογικής ιστορίας (κατά στάδια) του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, με το τρόπο που το Κεφάλαιο του Μάρξ αξιώνει την επιστημονική-μεθοδοδική παραγωγή των βασικών κατηγοριών του κεφαλαιοκρατικού συστήματος.
Ερώτημα 1: Πώς προκύπτουν τα νέα χαρακτηριστικά που περιγράφει ο Λένιν, μέσα από ποιούς μηχανισμούς, πως εξηγούνται σε συνάρτηση με τη λογική και την ιστορία του κεφαλαιοκρατικού συστήματος;
Γενική Απάντηση: Ο βασικός μηχανισμός, από μαρξιστική σκοπιά, είναι η διαλεκτική παραγωγικών δυνάμεων-παραγωγικών σχέσεων. Κατά τη γνώμη μου, είναι ευρύτερα η διαλεκτική της παραγωγής με τη κρατική μορφή, η οποία συγκροτεί τον τρόπο εκμετάλλευσης και κυριαρχίας.
Αρα, ειδικά η κεφαλαιοκρατία μπορεί να περιοδολογηθεί μόνο στη βάση της διαλεκτικήςκεφαλαίου-κράτους, δηλαδή του κεφαλαιο-κρατικού τρόπου απόσπασης της υπερεργασίας-πλεονάσματος (τρόπος εκμετάλλευσης).
Η γέννηση του νέου σταδίου που προσπαθεί να περιγράψει ο Λένιν οφείλεται στη κρίση του προηγούμενου σταδίου και την λεγόμενη »δεύτερη βιομηχανική επανάσταση» (εξηλεκτρισμός, χημική βιομηχανία κ.α), κατά συνέπεια οφείλεται στη μεταβολή των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων, τη μεταβολή δηλαδή της συγκρότησης της κεφαλαιακής σχέσης μαζί με τη μεταβολή της κρατικής μορφής, συνολικά τη μεταβολή του τρόπο εκμετάλλευσης. Ο Λένιν αναφέρεται παράπλευρα στις εξελίξεις αυτές, όμως στα κριτήρια του δεν περιλαμβάνεται ως γενικό κριτήριο περιοδολόγησης η διαλεκτική αυτή. Για το λόγο αυτό, η αναχρονιστική εφαρμογή της λενινιστικής ανάλυσης είναι τυφλή απέναντι σε σημαντικές εξελίξεις του σήμερα όσον αφορά τη διαλεκτική παραγωγικών δυνάμεων-παραγωγικών σχέσεων, και τις αλλαγές που επιφέρει στα υποκείμενα της εργασίας-κατανάλωσης.
Με βάση τα κριτήρια του Λένιν, είναι αδύνατο να αντλήσει κανείς ευθέως τα γενικά κριτήρια για τη περιοδολόγηση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Η ανάλυσή του περιορίζεται στα συμπτώματα, και μόνο παρεμπιπτόντως γίνονται νύξεις στα παραγωγικά αίτια-κριτήρια. Αυτό έχει αποτέλεσμα οι μαρξιστές να συζητούν για τα συμπτώματα, όταν συζητούν για το »ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού», και όχι για τα παραγωγικά αίτια διακριτοποίησης του συνεχούς της καπιταλιστικής ιστορίας κατά λογικά συλλήψιμα στάδια.
Ερώτημα 2: Είναι επιστημονικά χρήσιμος ο χαρακτηρισμός του σταδίου αυτού ως »ιμπεριαλιστικου», από τη στιγμή που τα βασικά χαρακτηριστικά του ορισμού της έννοιας δεν περιλαμβάνουν την ιμπεριαλιστική επέκταση παρά μόνο σαν δευτερογενές αποτέλεσμα των πρωτογενών αποτελεσμάτων (βλ. συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, δημιουργία μονοπωλίων, ανάγκη εξαγωγής κεφαλαίων κ.α) ;
Γενική Απάντηση: Όχι, γιατί καλλιεργεί τη σύγχυση ανάμεσα στην οικονομική και πολεμική πλευρά της ανάλυσης της κεφαλαιοκρατίας. Σύγχυση που θέλησε να διαλύσει ο Λένιν, υποστηρίζοντας πως η ιμπεριαλιστική πολεμική επέκταση είναι αποτέλεσμα οικονομικών μηχανισμών, αντί να αποσπάσει τον πόλεμο και την εξήγησή του από την οικονομία. Ο Λένιν, ως γνωστόν, δανείστηκε την έννοια του ιμπεριαλισμού από αστικές αναλύσεις της εποχής. Για το λόγο αυτό η έννοια φέρει αντικειμενικά ένα φορτίο. Το imperium σημαίνει συγκεκριμένα πράγματα. Για το λόγο αυτό, είναι ανούσια μια αντιπαράθεση λενινιστών-μη λενινιστών για το »αληθές» νόημα του »ιμπεριαλισμού» στο σήμερα. Η αστική χρήση του όρου »ιμπεριαλισμός» με τρόπο διαφορετικό από τη λενινιστική χρήση δεν αποτελεί προπαγάνδα, αλλά κυριολεκτική χρήση του όρου, που είναι συνεπής με την προκαπιταλιστική καταγωγή του. Η λενινιστική μετάλλαξη του όρου δεν μπορεί να υπερβεί αυτό το σημασιολογικό φορτίο. Για αυτό και η σύγχυση ως προς τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος ανάμεσα στο οικονομικό και το πολεμικό είναι αναπόφευκτη και καλλιεργείται από την ίδια την επιλογή από τον Λένιν του όρου »ιμπεριαλισμός» για να χαρακτηρίσει το στάδιο αυτό. Αστική προπαγάνδα λοιπόν δεν είναι ο χαρακτηρισμός κάποιου κράτους ως »ιμπεριαλιστικού» με κριτήρια άλλα από τα λενινιστικά κριτήρια του »ιμπεριαλισμού». Απλά ο Λένιν χρησιμοποιεί τον όρο με διαφορετικό τρόπο, ενώ ο όρος αυτός κυριολεκτικά σημαίνει κάτι διαφορετικό. Αστική προπαγάνδα υπάρχει μόνο στο βαθμό που η αστική τάξη εξηγεί τους καπιταλιστικούς πολέμους με ιδεαλιστικό τρόπο.
Η σύγχυση είναι ολοφάνερη όταν τίθεται το ζήτημα του »αντιιμπεριαλιστικού μετώπου». Άλλοι το εκλαμβάνουν ως αντιπολεμικό-δημοκρατικό μέτωπο, άλλοι ως αντικαπιταλιστικό, αφού ο »ιμπεριαλισμός» είναι το στάδιο του σύγχρονου καπιταλισμού. Η σύγχυση αυτή δομικά εισχωρεί και στους λενινιστικούς κόλπους, αφού υπάρχει ριζική αμφισημία στην ίδια την έννοια του »ιμπεριαλισμού».
Ερώτημα 3: Πως εξηγείται με βάση την ανάλυση του Λένιν η μεταπολεμική ξέφρενη ανάπτυξη του καπιταλισμού την περίοδο 1945-1970;
Κατά τη γνώμη μου, η ανάλυση του Λένιν δεν μπορεί να εξηγήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα επίπεδα της κερδοφορίας που ακολούθησαν το β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό οφείλεται ασφαλώς στους ιστορικούς περιορισμούς του Λένιν, θα απαντήσει κάποιος. Όμως αυτοί οι ιστορικοί περιορισμοί έχουν μεθοδολογικές επιπτώσεις για το πώς ο Λένιν ορίζει τα κριτήρια αναγνώρισης του νέου σταδίου του καπιταλισμού, χωρίς να διευκρινίζει τα γενικά κριτήρια περιοδολόγησης. Επομένως, αν αναγνωρίζει κανείς ιστορικούς περιορισμούς του Λένιν όχι μόνο στις απολήξεις, στα συμπεράσματα, αλλά και σε μεθοδολογικό επίπεδο, η εξέλιξη του καπιταλισμού μετά το 1945 θα έπρεπε να έχει οδηγήσει στην κατανόηση ότι το λενινιστικό μοντέλο έχει δομικά προβλήματα. Το θέμα βέβαια, δεν είναι η αφηρημένη απόρριψή του, αλλά ο συγκεκριμένος εντοπισμός των προβλημάτων και των ορίων που οδήγησαν στην αποτυχία πρόβλεψης, όχι των λεπτομερειών (αυτό θα ήταν αμελητέο), αλλά σημαντικών γενικών τάσεων της καπιταλιστικής εξέλιξης. Την ίδια στιγμή, πέρα από την αποτυχία, θα πρέπει να εξηγηθεί και η σχετική επιτυχία του λενινιστικού μοντέλου ανάλυσης. Αλλά για να εξηγηθεί αυτή, θα πρέπει να απαντηθεί το πρώτο ερώτημα, ποιοί οικονομικοί μηχανισμοί βρίσκονται πίσω από τη »συμπτωματολογία» του καπιταλισμού της εποχής του Λένιν.
Συμπέρασμα: Ελάχιστα ασχολείται η πλειοψηφία της μαρξιστικής κοινότητας με την επαναστατική θεωρία και επιστήμη και με τα κρίσιμα ερωτήματα που ανοίγονται για την κατανόηση του σύγχρονου κόσμου. Η μαρξιστική επιστημονική κοινότητα έχει επαναπαυτεί στις δάφνες του παρελθόντος, και προσπαθεί να συντηρήσει το θεωρητικό της παράδειγμα, άρα και την πολιτική της ύπαρξη, χωρίς να υπερβαίνει διαλεκτικά τον εαυτό της, παρά τα εμπειρικά αντιπαραδείγματα, τις αποτυχημένες προβλέψεις, και την ιστορική ήττα του εργατικού κινήματος. Βεβαίως, καλύτερα μαρξιστής, παρά απατεώνας σοσιαλδημοκράτης, κυνικός αστός ή ματαιόδοξος μικροαστός.
Εξαίρεση αποτελούν λίγοι μαρξιστές που θέτουν καίρια ερωτήματα για τον χαρακτήρα καπιταλιστικών σχηματισμών όπως ο ρωσικός και ο κινεζικός, όπως κάνει το leninreloaded και το αναγνωρίζω παρά τις έντονες διαφωνίες μου (βλ http://leninreloaded.blogspot.gr/search/label/%CE%95%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9%20%CE%B7%20%CE%A1%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1%20%CE%B9%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%3B)
Παρ’όλα αυτά, δεν θεωρώ ότι το λενινιστικό πλαίσιο επαρκεί για την κατανόηση του σύγχρονου καπιταλισμού. Η ανεπάρκειά του είναι μεθοδολογική και δεν μπορεί να γιατρευτεί με την απλή »ανάπτυξη» του »λενινισμού» ή επικαιροποίησή του. »Λένιν» ήταν το ιστορικό όνομα το δεσμού της επαναστατικής θεωρίας με την επαναστατική πράξη. Στο βαθμό που ο δεσμός αυτός έχει κοπεί, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ενεργός »λενινισμός», ούτε θα υπάρξει. Το ζήτημα είναι αν θα υπάρξει ξανά μαζί η επαναστατική θεωρία και η επαναστατική πράξη. Παρ’όλα αυτά, είναι προφανές ότι το λενινιστικό μοντέλο συλλαμβάνει σημαντικές όψεις της καπιταλιστικής πραγματικότητας, και πως ένα λενινιστικό κεκτημένο πρέπει πάσει θυσία να διαφυλαχτεί, ειδικά όσον αφορά κομβικές θέσεις για το σύγχρονο καπιταλισμό, τον ταξικό χαρακτήρα του κράτους, τη συμμαχία της συνειδητής, στρατηγικά προσανατολισμένης πολιτικής παρέμβασης. Ωστόσο, όσο απομακρυνόμαστε από την ιστορική εποχή που γέννησε την ανάλυση του Λένιν για τον »ιμπεριαλισμό», τόσο μειώνεται η εφαρμοσιμότητα της ανάλυσής του , από τη στιγμή που επικεντρώνεται σε εμπειρικά συμπτώματα και όχι σε λογικούς μηχανισμούς του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Αντίθετα, το Κράτος και Επανάσταση, θα παραμείνει πιο ανθεκτικό στο χρόνο, ακριβώς γιατί συγκεντρώνει, σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο αφαίρεσης και παρά τα προβληματικά σημεία και της ελλείψεις, το μαρξιστικό γνωστικό κεκτημένο πάνω στην ταξική λογική του Κράτους.
Πηγή:
Β.Ι.Λένιν, Ιμπεριαλισμός-το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 2006.
Από: http://bestimmung.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου