Τη νύχτα των Χριστουγέννων και μέχρι το πρωί της 26ης του Δεκέμβρη του ’47, η Αστυνομία εξαπέλυσε ένα άγριο πογκρόμ εναντίον των κομμουνιστών και των ΕΑΜιτών στην Αθήνα, στον Πειραιά και στα προάστια. Στην πρώτη φάση της επιχείρησης, σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, συνελήφθησαν 550 άτομα, ενώ ο κεντρώος υπουργός Δημόσιας Τάξης, Κ. Ρέντης, κάλεσε τους κομμουνιστές να ξεκαθαρίσουν, αν είναι με το επίσημο κράτος ή με τους αντάρτες 2. «Οι συλλήψεις αυτές – γράφει ο Αλ. Ζαούσης 3 – ήταν η πρώτη απάντηση στην αναγγελία της Κυβερνήσεως του Μάρκου. Θ” ακολουθούσαν και άλλες εκατοντάδες ή και χιλιάδες».
Δημοσιεύεται ο AN 509
Την 27η του Δεκέμβρη, η κεντροδεξιά κυβέρνηση, υπό τον Θ. Σοφούλη, έδωσε και την τυπική νομιμότητα στην τρομοκρατική πολιτική της με την έκδοση του Αναγκαστικού Νόμου 509 «Περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του Πολιτεύματος, του Κοινωνικού Καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Ο νόμος αυτός, που εκδόθηκε παρά το γεγονός ότι δε συνεδρίαζε εκείνες τις μέρες η Βουλή, έθετε εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη, απαγόρευε την κυκλοφορία της τελευταίας νόμιμης εφημερίδας του κόμματος, «Ρίζος της Δευτέρας», νομιμοποιούσε τα πογκρόμ της αστυνομίας των τελευταίων ημερών κι άνοιγε ένα νέο γύρο διώξεων, που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τα όριά τους, παρά το ότι ο λαός είχε συσσωρευμένη εμπειρία από παρόμοιες καταστάσεις.
ΔΣΕ: Αγώνας για την τιμή, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Ελλάδας
«ΔΙΕΛΥΘΗΣΑΝ ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ – ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΕΠΙ ΠΟΙΝΗ ΜΕΧΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΙΣΙΣ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ – Ο ΝΟΜΟΣ »ΠΕΡΙ ΙΔΙΩΝΥΜΟΥ» ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΕΙΣ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝ ΑΠΟ ΧΘΕΣ», έγραφε το «Βήμα» στην πρώτη του σελίδα, την επομένη της έκδοσης του νόμου4. Ας δούμε τι ίσχυε απ” όλα αυτά.
Η πρόβλεψη του νόμου να τεθεί στην παρανομία το ΕΑΜικό και το κομμουνιστικό κίνημα είχε περισσότερο τυπικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι είχε προηγηθεί η λευκή τρομοκρατία της μεταβαρκιζιανής περιόδου, το περιβόητο Γ` Ψήφισμα του Ιουνίου 1946, το πογκρόμ σε βάρος χιλιάδων κομμουνιστών και αριστερών τον Ιούλη 1947, το κλείσιμο του «Ρ» και του ΕΑΜικού Τύπου τον Οκτώβρη του ίδιου έτους και πλήθος άλλων ενεργειών του καθεστώτος, που στην πράξη είχαν κουρελιάσει κάθε έννοια νομιμότητας για ολόκληρο το κομμουνιστικό, αριστερό και προοδευτικό κίνημα στη χώρα. Επομένως, ο ΑΝ 509 ερχόταν να δώσει τη νομική κάλυψη για τα όσα είχαν προηγηθεί στην πράξη όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα, αλλά και να επεκτείνει και να ολοκληρώσει ένα καθεστώς στυγνής ταξικής δικτατορίας, που όμοιά της δύσκολα συναντά κανείς στη σύγχρονη ευρωπαϊκή, τουλάχιστον, ιστορία.
Και μόνον η φιλοσοφία του νόμου, όπως περιγράφεται, στην εισηγητική έκθεση που τον συνοδεύει, υπογραμμένη από τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Χ. Λαδά, είναι αρκετή για να προϊδεάσει τον αναγνώστη περί τίνος επρόκειτο.
«Από καιρού χρησιμοποιούμενοι – αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην εισηγητική έκθεση5 -, οι αποτελούντες ελάχιστην αντεθνικήν μειονότητα ανατροπείς, ως πρωτοπόρον τάγμα θανάτου υπό των προαιωνίων εχθρών του Γένους καθ” ας στιγμάς οι Ελληνες καθημαγμένοι εκ της διαρκούς υπέρ βωμών και εστιών πάλης, ητοιμάζοντο να μεταβώσιν εις τας εκκλησίας των διά να εορτάσωσιν τη μεγάλην εορτήν, οι αρνηταί της πατρίδος, την οικογενείας και της θρησκείας εσκέπτοντο το έγκλημα και δεν εδίστασαν να το ολοκληρώσουν. Εις αυτούς απαντά ο ελληνικός λαός, έτοιμος εις κάθε θυσίαν και αποφασισμένος να προασπίση τα πάτρια χώματα και τας ελευθερίας του εις μίαν ακατάβλητον εθνικήν ενότητα με τα παιδιά του εις τας επάλξεις του καθήκοντος…». Μέσα σ” αυτές τις λίγες γραμμές βρίσκεται συμπυκνωμένη όλη η ιδεολογία και η πολιτική πρακτική της εθνικοφροσύνης, του τρίπτυχου «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια», που σημάδεψε για δεκαετίες την ελληνική πραγματικότητα.
«Η εθνικοφροσύνη – γράφει ο Α. Μπουμπούρας 6 – έχει ως άμεσον συνέπειαν τη νομιμοφροσύνην του πολίτου, όστις γενικώς ειπείν πρώτος πάντων υποχρεούται να φρονή τα των νόμων, ήτοι απροφασίστως να υπακούη και να τηρή επακριβώς ου μόνον το Σύνταγμα, αλλά και τους συνδέοντας προς αυτό νόμους του Κράτους, όπερ είναι η ωργανωμένη έκφρασις του Εθνους, της Φυλής, της Πολιτείας». Τι σημαίνει αυτό; Θα το καταλάβουμε καλύτερα, αναλύοντας περισσότερο το περιεχόμενο του ΑΝ 509, αλλά και του οικοδομήματος που τον είχε ως βάση του.
Το περιεχόμενο και η σημασία του ΑΝ 509
«Ο αναγκαστικός νόμος 509 – γράφει ο Ν. Αλιβιζάτος7 – είχε δύο βασικούς στόχους: Από τη μια, έθετε εκτός νόμου το Κομμουνιστικό Κόμμα και τους προσκείμενους σε αυτό πολιτικούς ή άλλους σχηματισμούς και, από την άλλη, τιμωρούσε τις »κομμουνιστικές» ενέργειες, εξαιτίας της ίδιας τους της φύσης». Για του λόγου το αληθές, αναφέρουμε ότι το άρθρο 1 του νόμου δεν έθετε μόνον εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, την Εθνική Αλληλεγγύη, αλλά και προέβλεπε τη διάλυση κάθε άλλου κόμματος, οργάνωσης ή σωματείου, που θα θεωρούνταν ότι είχε σχέση με τα προαναφερόμενα ή τις ιδεολογικοπολιτικές τους αρχές8.
Τότε που εκδόθηκε ο νόμος πολύ λίγοι – πλην, βεβαίως, της ντόπιας ολιγαρχίας και, φυσικά, των Αμερικάνων – αντιλαμβάνονταν τη βαθύτερη σημασία του ΑΝ 509. Ο Τύπος, για παράδειγμα, εκείνης της εποχής – όπως, άλλωστε, φαίνεται και από τον πρωτοσέλιδο τίτλο του «Βήματος» που παραθέσαμε ήδη – έκανε λόγο για τη θέσπιση ενός καινούριου «Ιδιωνύμου»9. Την ίδια ακριβώς άποψη υποστηρίζει, χρόνια αργότερα, ο Σ. Γρηγοριάδης, ο οποίος γράφει σχετικά10: «Επρόκειτο για ένα νέο »Ιδιώνυμον», ωσάν το νομοθέτημα που είχε επιβάλει το 193011 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά με πολύ αυστηρότερες διατάξεις».
Δε χωράει αμφιβολία πως ο ΑΝ 509 είχε πολλά κοινά σημεία με το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου. Ιδίως το δεύτερο άρθρο του ήταν σχεδόν αυτολεξεί παρμένο από το Ιδιώνυμο. Ομως, επρόκειτο για δύο εντελώς διαφορετικά νομοθετήματα. Το Ιδιώνυμο ήταν ένας στυγνός αντικομμουνιστικός νόμος, που απαγόρευε τις κομμουνιστικές συγκεντρώσεις και την κομμουνιστική προπαγάνδα, προβλέποντας την ποινή της φυλάκισης και της εκτόπισης για τους παραβάτες. Ο ΑΝ 509, όμως, ήταν κάτι πάρα πολύ χειρότερο. Ηταν ένας νόμος, με τον οποίο «το αντικομμουνιστικό κράτος ολοκληρώνεται και βρίσκει την τελική του θεσμική έκφραση», γράφει ο Γ. Κατηφόρης12. Ωστόσο, δεν ήταν ένας νόμος που στρεφόταν αποκλειστικά κατά του ΚΚΕ και των συμμαχικών του οργανώσεων. Δεν ήταν καν μια προσπάθεια ελέγχου και περιορισμού της κομμουνιστικής δραστηριότητας. Ολα αυτά είχαν συμβεί προ πολλού στην πράξη. Τι ήταν επομένως; «Μια προσεχτική εξέταση του νόμου, όπως και των συνεπειών του – γράφει πολύ εύστοχα ο ιστορικός Ν. Ψυρούκης13 -, μας αποκαλύπτει πως ο ΑΝ 509 ήταν ο πρώτος ολοκληρωμένος και τελειοποιημένος θεσμός, που εξέφραζε τις ζωτικές ανάγκες για παραπέρα στρατιωτικοποίηση και φασιστικοποίηση, τόσο της βάσης, όσο και του εποικοδομήματος της ελληνικής κοινωνίας της αμερικανοκρατίας και του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού».
Για να αντιληφθεί ο αναγνώστης πόσο ορθή είναι αυτή η παρατήρηση, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι ο ΑΝ 509, ενώ τέθηκε σε ισχύ ως έκτακτος νόμος για το διάστημα που θα διαρκούσε ο εμφύλιος πόλεμος, τελικά «θα καταστεί το αποτελεσματικό όργανο δίωξης των αριστερών και όλων των αντιφρονούντων κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και της μετεμφυλιακής περιόδου στην Ελλάδα»14. Συγκεκριμένα, με το ψήφισμα ΜΗ` του 1948, μετατράπηκε σε μόνιμο καθεστώς και διατηρήθηκε σε ισχύ έως το 1974. Το τραγελαφικό, δε, της υπόθεσης είναι πως η χούντα των συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου 1967 δίκασε και καταδίκασε με βάση αυτό το νόμο αστούς πολιτικούς, αξιωματικούς και άλλους, όλους εκείνους που στο διάστημα προ της δικτατορίας στήριξαν και ενίσχυσαν το καθεστώς αυτού του νόμου!!!
Με τον ΑΝ 509, ο πληθυσμός της χώρας χωρίστηκε σε δύο βασικές κατηγορίες: Στους εθνικόφρονες – νομιμόφρονες και στους μη εθνικόφρονες, στους οποίους συγκαταλέγονταν οι κομμουνιστές και οι λεγόμενοι συνοδοιπόροι τους, όσοι, δηλαδή, δε χαρακτηρίζονταν από απόλυτα δουλόφρονη στάση απέναντι στο καθεστώς. Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι εθνικόφρονες για το καθεστώς ήταν ταυτόχρονα και οι πραγματικοί πατριώτες, ενώ οι μη εθνικόφρονες θεωρούνταν απάτριδες και χαρακτηρίζονταν ως μιάσματα του έθνους. Ο χωρισμός αυτός, πέραν των επιπτώσεων που είχε στη ζωή των απλών ανθρώπων, διασπούσε την ταξική συνοχή του προλεταριάτου, εμπόδιζε την εργατική τάξη να συσπειρωθεί και να πραγματοποιήσει συμμαχίες με τα άλλα λαϊκά κοινωνικά στρώματα, κατάφερνε έναν ισχυρό ιδεολογικοπολιτικό διαχωρισμό μέσα στις λαϊκές δυνάμεις, που αντικειμενικά ήταν σε θέση σύγκρουσης με την πολιτική και τα συμφέροντα της ντόπιας και ξένης οικονομικής ολιγαρχίας που λυμαίνονταν τον τόπο. Ετσι, ενίσχυε στο έπακρο την εξουσία – και τους μηχανισμούς επιβολής της – της άρχουσας τάξης και των Αμερικάνων ιμπεριαλιστών.
Ο ΑΝ 509 ολοκληρώνεται και τελειοποιείται
Τα μέτρα που προέβλεπε ο ΑΝ 509 εφαρμόστηκαν αμέσως, «ενώ – όπως γράφει ο Σ. Γρηγοριάδης 15 – συνελαμβάνοντο αθρόως και εστέλνοντο στην Ικαρία χιλιάδες επισημασμένοι αριστεροί».
Η εφαρμογή του ΑΝ 509 ανατέθηκε στα έκτακτα στρατοδικεία, που ήδη είχαν αρχίσει να ιδρύονται σε ολόκληρη την επικράτεια κατ” εφαρμογήν του περιβόητου Γ” Ψηφίσματος. Εν τω μεταξύ, μια σειρά νομοθετήματα που ακολούθησαν χρονικά τον ΑΝ 509 ολοκλήρωσαν το οικοδόμημα, του οποίου αυτός αποτελούσε τη βάση.
Συγκεκριμένα:
Με τον ΑΝ 516/1948 θεσπίστηκε το καθεστώς «ελέγχου νομιμοφροσύνης των δημοσίων υπαλλήλων και υπηρεσιών». Βάσει των διατάξεών του, οι κρινόμενοι ως «μη νομιμόφρονες» έχαναν το δικαίωμα εργασίας στο Δημόσιο. Και «μη νομιμόφρων», κατά το άρθρο 3 του νόμου, θεωρούνταν ο κάθε Ελληνας, «που εμφορείται από αντεθνικάς αντιλήψεις», αυτός δηλαδή που παρέκκλινε έστω και ελάχιστα από την απαιτούμενη στάση δουλοφροσύνης απέναντι στο καθεστώς. Στην ίδια λογική κινούνταν και ο ΑΝ 512/1948 «περί ασφαλείας των εταιριών κοινής ωφελείας», που απαγόρευε το δικαίωμα εργασίας σ” αυτές τις εταιρίες όσων κρίνονταν ότι είχαν «αντεθνικάς» αντιλήψεις.
Με το Νομοδιάταγμα 616/1948, καθιερώθηκε ο χαφιεδισμός μέσα στο σώμα των Ελλήνων δικαστών, καθώς και η δουλοπρέπεια και ο ραγιαδισμός του κατωτέρου προς τον ανώτερο.
Με το ψήφισμα ΜΑ/1948 έχαναν το βαθμό, τις διακρίσεις και τη σύνταξή τους όσοι στρατιωτικοί θεωρούνταν ότι δρούσαν «αντεθνικώς».
Με τα ψηφίσματα Ν/48 και Μ/48, δημεύονταν οι κλήροι των αγροτών που συμμετείχαν στο ΔΣΕ ή θεωρούνταν ως συμπαθούντες των ανταρτών.
Με τα ψηφίσματα ΙΣΤ`, ΙΖ`, ΙΗ` κ.ά., τελειοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο τα μέσα και οι μέθοδες αστυνόμευσης και κατατρεγμού των εργαζομένων στο Δημόσιο.
Από το καθεστώς της αστυνόμευσης και της τρομοκράτησης δε γλίτωσαν ούτε οι Ελληνες του εξωτερικού. Ετσι με το ΛΖ` ψήφισμα, έχανε την ελληνική ιθαγένεια κάθε Ελληνας πολίτης του εξωτερικού, που θεωρούνταν από τις αστυνομικές αρχές ότι έδρασε ή δρούσε «αντεθνικώς».
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι καθιερώθηκε επίσημα ο χαφιεδισμός ως υποχρέωση του πολίτη προς τα όργανα του κράτους. Η αστυνομική διάταξη 1081/1948 – που βγήκε επί κυβερνήσεως Σοφούλη – όριζε ότι οι αρχηγοί των ελληνικών οικογενειών «υποχρεούνται να παρέχουν εις το Αστυνομικό Τμήμα πάσαν παρ” αυτών ζητηθησομένην πληροφορίαν». Αυτό σήμαινε πως όποιος, για λόγους ήθους, τιμής ή από φιλότιμο, αρνούνταν να χαφιεδίσει το φίλο, το συγγενή, το γνωστό, το γείτονα, το συνάδελφό του στη δουλιά, αυτομάτως χαρακτηριζόταν ως «μη εθνικόφρων – νομιμόφρων», γραφόταν στα μαύρα κατάστιχα, έχανε ψωμί, δουλιά, μεροκάματο, πετιόταν στους πέντε δρόμους αυτός και η οικογένειά του.
Πόσο στοίχισε, άραγε, στον ελληνικό λαό η εφαρμογή όλου αυτού του νομικού τερατουργήματος; Δύσκολο να το προσδιορίσει κανείς. «Τεράστια είναι η δυσκολία – γράφει ο Ρ. Κούνδουρος 16 – να βρεθούν στοιχεία για τις καταδίκες και τις κρατήσεις κατά τον εμφύλιο πόλεμο, γιατί δεν υπάρχουν επίσημες εγκληματολογικές στατιστικές που να καλύπτουν την περίοδο αυτή».
Ωστόσο, ανεπισήμως, υπολογίζεται ότι από τον Ιούλιο του 1946 έως τον Οκτώβριο του 1951 επιβλήθηκαν 7.500 θανατικές καταδίκες με βάση το Γ` Ψήφισμα και τον ΑΝ 509, από τις οποίες οι 4.000 με 5.000 εκτελέστηκαν 17. Αυτή είναι η μία πλευρά του θέματος, που, όσο κι αν είναι συγκλονιστική, δεν ολοκληρώνει την εικόνα της τραγωδίας.
2 «ΒΗΜΑ» 27/12/1947
3 Αλ. Ζαούση: «Η τραγική αναμέτρηση 1945 – 1949», εκδόσεις «Ωκεανίδα», τόμος Α`, σελ. 342
4 «ΒΗΜΑ» 28/12/1947
5 Κ. Οικονομόπουλου: «Εκτακτα στρατοδικεία και νομοθεσία αφορώσα τη δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν», Αθήναι 1951, σελ. 78 – 79
6 Α. Μπουμπούρα: «Εννοια εθνικοφροσύνης και νομιμοφροσύνης», «Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου», τ. Β`, σελ. 1.022
7 Ν. Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922 – 1974», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 512
8 Βλέπε ολόκληρο τον ΑΝ 509 στο, Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1940 – 1967», εκδόσεις «Επικαιρότητα», τόμος Α`, σελ. 442 – 445
9 Εφημερίδες 28/12/1947
10 Σ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941 – 1974», εκδόσεις «Καπόπουλος», τόμος 3ος, σελ. 243
11 Πρόκειται για λάθος χρονολογία. Το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου τέθηκε σε εφαρμογή στις 25/7/1929
12 Γ. Κατηφόρη: «Η νομοθεσία των βαρβάρων», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 61
13 Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1940 – 1967», εκδόσεις «Επικαιρότητα», τόμος Α`, σελ. 379
14 Κ. Παπαρρηγόπουλου – Π. Καρολίδη – Γ. Αναστασιάδη: «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», Εκδόσεις «Αγγελάκη», τόμος 11ος, σελ. 400
15 Σ. Γρηγοριάδη, στο ίδιο, σελ. 243.
16 Ρούσος Κούνδουρος: «Η Ασφάλεια του καθεστώτος», εκδόσεις «Καστανιώτη», σελ. 132
17 Βλέπε αναλυτικά, Ν. Αλιβιζάτου, στο ίδιο, σελ. 520 – 521
Πηγή: Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ – «Ριζοσπάστης»
Την 27η του Δεκέμβρη, η κεντροδεξιά κυβέρνηση, υπό τον Θ. Σοφούλη, έδωσε και την τυπική νομιμότητα στην τρομοκρατική πολιτική της με την έκδοση του Αναγκαστικού Νόμου 509 «Περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του Πολιτεύματος, του Κοινωνικού Καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Ο νόμος αυτός, που εκδόθηκε παρά το γεγονός ότι δε συνεδρίαζε εκείνες τις μέρες η Βουλή, έθετε εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη, απαγόρευε την κυκλοφορία της τελευταίας νόμιμης εφημερίδας του κόμματος, «Ρίζος της Δευτέρας», νομιμοποιούσε τα πογκρόμ της αστυνομίας των τελευταίων ημερών κι άνοιγε ένα νέο γύρο διώξεων, που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τα όριά τους, παρά το ότι ο λαός είχε συσσωρευμένη εμπειρία από παρόμοιες καταστάσεις.
ΔΣΕ: Αγώνας για την τιμή, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Ελλάδας«ΔΙΕΛΥΘΗΣΑΝ ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ – ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΕΠΙ ΠΟΙΝΗ ΜΕΧΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΙΣΙΣ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ – Ο ΝΟΜΟΣ »ΠΕΡΙ ΙΔΙΩΝΥΜΟΥ» ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΕΙΣ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝ ΑΠΟ ΧΘΕΣ», έγραφε το «Βήμα» στην πρώτη του σελίδα, την επομένη της έκδοσης του νόμου4. Ας δούμε τι ίσχυε απ” όλα αυτά.
Η πρόβλεψη του νόμου να τεθεί στην παρανομία το ΕΑΜικό και το κομμουνιστικό κίνημα είχε περισσότερο τυπικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι είχε προηγηθεί η λευκή τρομοκρατία της μεταβαρκιζιανής περιόδου, το περιβόητο Γ` Ψήφισμα του Ιουνίου 1946, το πογκρόμ σε βάρος χιλιάδων κομμουνιστών και αριστερών τον Ιούλη 1947, το κλείσιμο του «Ρ» και του ΕΑΜικού Τύπου τον Οκτώβρη του ίδιου έτους και πλήθος άλλων ενεργειών του καθεστώτος, που στην πράξη είχαν κουρελιάσει κάθε έννοια νομιμότητας για ολόκληρο το κομμουνιστικό, αριστερό και προοδευτικό κίνημα στη χώρα. Επομένως, ο ΑΝ 509 ερχόταν να δώσει τη νομική κάλυψη για τα όσα είχαν προηγηθεί στην πράξη όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα, αλλά και να επεκτείνει και να ολοκληρώσει ένα καθεστώς στυγνής ταξικής δικτατορίας, που όμοιά της δύσκολα συναντά κανείς στη σύγχρονη ευρωπαϊκή, τουλάχιστον, ιστορία.
Και μόνον η φιλοσοφία του νόμου, όπως περιγράφεται, στην εισηγητική έκθεση που τον συνοδεύει, υπογραμμένη από τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Χ. Λαδά, είναι αρκετή για να προϊδεάσει τον αναγνώστη περί τίνος επρόκειτο.
«Από καιρού χρησιμοποιούμενοι – αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην εισηγητική έκθεση5 -, οι αποτελούντες ελάχιστην αντεθνικήν μειονότητα ανατροπείς, ως πρωτοπόρον τάγμα θανάτου υπό των προαιωνίων εχθρών του Γένους καθ” ας στιγμάς οι Ελληνες καθημαγμένοι εκ της διαρκούς υπέρ βωμών και εστιών πάλης, ητοιμάζοντο να μεταβώσιν εις τας εκκλησίας των διά να εορτάσωσιν τη μεγάλην εορτήν, οι αρνηταί της πατρίδος, την οικογενείας και της θρησκείας εσκέπτοντο το έγκλημα και δεν εδίστασαν να το ολοκληρώσουν. Εις αυτούς απαντά ο ελληνικός λαός, έτοιμος εις κάθε θυσίαν και αποφασισμένος να προασπίση τα πάτρια χώματα και τας ελευθερίας του εις μίαν ακατάβλητον εθνικήν ενότητα με τα παιδιά του εις τας επάλξεις του καθήκοντος…». Μέσα σ” αυτές τις λίγες γραμμές βρίσκεται συμπυκνωμένη όλη η ιδεολογία και η πολιτική πρακτική της εθνικοφροσύνης, του τρίπτυχου «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια», που σημάδεψε για δεκαετίες την ελληνική πραγματικότητα.
«Η εθνικοφροσύνη – γράφει ο Α. Μπουμπούρας 6 – έχει ως άμεσον συνέπειαν τη νομιμοφροσύνην του πολίτου, όστις γενικώς ειπείν πρώτος πάντων υποχρεούται να φρονή τα των νόμων, ήτοι απροφασίστως να υπακούη και να τηρή επακριβώς ου μόνον το Σύνταγμα, αλλά και τους συνδέοντας προς αυτό νόμους του Κράτους, όπερ είναι η ωργανωμένη έκφρασις του Εθνους, της Φυλής, της Πολιτείας». Τι σημαίνει αυτό; Θα το καταλάβουμε καλύτερα, αναλύοντας περισσότερο το περιεχόμενο του ΑΝ 509, αλλά και του οικοδομήματος που τον είχε ως βάση του.
Το περιεχόμενο και η σημασία του ΑΝ 509
«Ο αναγκαστικός νόμος 509 – γράφει ο Ν. Αλιβιζάτος7 – είχε δύο βασικούς στόχους: Από τη μια, έθετε εκτός νόμου το Κομμουνιστικό Κόμμα και τους προσκείμενους σε αυτό πολιτικούς ή άλλους σχηματισμούς και, από την άλλη, τιμωρούσε τις »κομμουνιστικές» ενέργειες, εξαιτίας της ίδιας τους της φύσης». Για του λόγου το αληθές, αναφέρουμε ότι το άρθρο 1 του νόμου δεν έθετε μόνον εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, την Εθνική Αλληλεγγύη, αλλά και προέβλεπε τη διάλυση κάθε άλλου κόμματος, οργάνωσης ή σωματείου, που θα θεωρούνταν ότι είχε σχέση με τα προαναφερόμενα ή τις ιδεολογικοπολιτικές τους αρχές8.
Τότε που εκδόθηκε ο νόμος πολύ λίγοι – πλην, βεβαίως, της ντόπιας ολιγαρχίας και, φυσικά, των Αμερικάνων – αντιλαμβάνονταν τη βαθύτερη σημασία του ΑΝ 509. Ο Τύπος, για παράδειγμα, εκείνης της εποχής – όπως, άλλωστε, φαίνεται και από τον πρωτοσέλιδο τίτλο του «Βήματος» που παραθέσαμε ήδη – έκανε λόγο για τη θέσπιση ενός καινούριου «Ιδιωνύμου»9. Την ίδια ακριβώς άποψη υποστηρίζει, χρόνια αργότερα, ο Σ. Γρηγοριάδης, ο οποίος γράφει σχετικά10: «Επρόκειτο για ένα νέο »Ιδιώνυμον», ωσάν το νομοθέτημα που είχε επιβάλει το 193011 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά με πολύ αυστηρότερες διατάξεις».
Δε χωράει αμφιβολία πως ο ΑΝ 509 είχε πολλά κοινά σημεία με το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου. Ιδίως το δεύτερο άρθρο του ήταν σχεδόν αυτολεξεί παρμένο από το Ιδιώνυμο. Ομως, επρόκειτο για δύο εντελώς διαφορετικά νομοθετήματα. Το Ιδιώνυμο ήταν ένας στυγνός αντικομμουνιστικός νόμος, που απαγόρευε τις κομμουνιστικές συγκεντρώσεις και την κομμουνιστική προπαγάνδα, προβλέποντας την ποινή της φυλάκισης και της εκτόπισης για τους παραβάτες. Ο ΑΝ 509, όμως, ήταν κάτι πάρα πολύ χειρότερο. Ηταν ένας νόμος, με τον οποίο «το αντικομμουνιστικό κράτος ολοκληρώνεται και βρίσκει την τελική του θεσμική έκφραση», γράφει ο Γ. Κατηφόρης12. Ωστόσο, δεν ήταν ένας νόμος που στρεφόταν αποκλειστικά κατά του ΚΚΕ και των συμμαχικών του οργανώσεων. Δεν ήταν καν μια προσπάθεια ελέγχου και περιορισμού της κομμουνιστικής δραστηριότητας. Ολα αυτά είχαν συμβεί προ πολλού στην πράξη. Τι ήταν επομένως; «Μια προσεχτική εξέταση του νόμου, όπως και των συνεπειών του – γράφει πολύ εύστοχα ο ιστορικός Ν. Ψυρούκης13 -, μας αποκαλύπτει πως ο ΑΝ 509 ήταν ο πρώτος ολοκληρωμένος και τελειοποιημένος θεσμός, που εξέφραζε τις ζωτικές ανάγκες για παραπέρα στρατιωτικοποίηση και φασιστικοποίηση, τόσο της βάσης, όσο και του εποικοδομήματος της ελληνικής κοινωνίας της αμερικανοκρατίας και του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού».
Για να αντιληφθεί ο αναγνώστης πόσο ορθή είναι αυτή η παρατήρηση, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι ο ΑΝ 509, ενώ τέθηκε σε ισχύ ως έκτακτος νόμος για το διάστημα που θα διαρκούσε ο εμφύλιος πόλεμος, τελικά «θα καταστεί το αποτελεσματικό όργανο δίωξης των αριστερών και όλων των αντιφρονούντων κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και της μετεμφυλιακής περιόδου στην Ελλάδα»14. Συγκεκριμένα, με το ψήφισμα ΜΗ` του 1948, μετατράπηκε σε μόνιμο καθεστώς και διατηρήθηκε σε ισχύ έως το 1974. Το τραγελαφικό, δε, της υπόθεσης είναι πως η χούντα των συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου 1967 δίκασε και καταδίκασε με βάση αυτό το νόμο αστούς πολιτικούς, αξιωματικούς και άλλους, όλους εκείνους που στο διάστημα προ της δικτατορίας στήριξαν και ενίσχυσαν το καθεστώς αυτού του νόμου!!!
Με τον ΑΝ 509, ο πληθυσμός της χώρας χωρίστηκε σε δύο βασικές κατηγορίες: Στους εθνικόφρονες – νομιμόφρονες και στους μη εθνικόφρονες, στους οποίους συγκαταλέγονταν οι κομμουνιστές και οι λεγόμενοι συνοδοιπόροι τους, όσοι, δηλαδή, δε χαρακτηρίζονταν από απόλυτα δουλόφρονη στάση απέναντι στο καθεστώς. Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι εθνικόφρονες για το καθεστώς ήταν ταυτόχρονα και οι πραγματικοί πατριώτες, ενώ οι μη εθνικόφρονες θεωρούνταν απάτριδες και χαρακτηρίζονταν ως μιάσματα του έθνους. Ο χωρισμός αυτός, πέραν των επιπτώσεων που είχε στη ζωή των απλών ανθρώπων, διασπούσε την ταξική συνοχή του προλεταριάτου, εμπόδιζε την εργατική τάξη να συσπειρωθεί και να πραγματοποιήσει συμμαχίες με τα άλλα λαϊκά κοινωνικά στρώματα, κατάφερνε έναν ισχυρό ιδεολογικοπολιτικό διαχωρισμό μέσα στις λαϊκές δυνάμεις, που αντικειμενικά ήταν σε θέση σύγκρουσης με την πολιτική και τα συμφέροντα της ντόπιας και ξένης οικονομικής ολιγαρχίας που λυμαίνονταν τον τόπο. Ετσι, ενίσχυε στο έπακρο την εξουσία – και τους μηχανισμούς επιβολής της – της άρχουσας τάξης και των Αμερικάνων ιμπεριαλιστών.
Ο ΑΝ 509 ολοκληρώνεται και τελειοποιείται
Τα μέτρα που προέβλεπε ο ΑΝ 509 εφαρμόστηκαν αμέσως, «ενώ – όπως γράφει ο Σ. Γρηγοριάδης 15 – συνελαμβάνοντο αθρόως και εστέλνοντο στην Ικαρία χιλιάδες επισημασμένοι αριστεροί».
Η εφαρμογή του ΑΝ 509 ανατέθηκε στα έκτακτα στρατοδικεία, που ήδη είχαν αρχίσει να ιδρύονται σε ολόκληρη την επικράτεια κατ” εφαρμογήν του περιβόητου Γ” Ψηφίσματος. Εν τω μεταξύ, μια σειρά νομοθετήματα που ακολούθησαν χρονικά τον ΑΝ 509 ολοκλήρωσαν το οικοδόμημα, του οποίου αυτός αποτελούσε τη βάση.
Συγκεκριμένα:
Με τον ΑΝ 516/1948 θεσπίστηκε το καθεστώς «ελέγχου νομιμοφροσύνης των δημοσίων υπαλλήλων και υπηρεσιών». Βάσει των διατάξεών του, οι κρινόμενοι ως «μη νομιμόφρονες» έχαναν το δικαίωμα εργασίας στο Δημόσιο. Και «μη νομιμόφρων», κατά το άρθρο 3 του νόμου, θεωρούνταν ο κάθε Ελληνας, «που εμφορείται από αντεθνικάς αντιλήψεις», αυτός δηλαδή που παρέκκλινε έστω και ελάχιστα από την απαιτούμενη στάση δουλοφροσύνης απέναντι στο καθεστώς. Στην ίδια λογική κινούνταν και ο ΑΝ 512/1948 «περί ασφαλείας των εταιριών κοινής ωφελείας», που απαγόρευε το δικαίωμα εργασίας σ” αυτές τις εταιρίες όσων κρίνονταν ότι είχαν «αντεθνικάς» αντιλήψεις.
Με το Νομοδιάταγμα 616/1948, καθιερώθηκε ο χαφιεδισμός μέσα στο σώμα των Ελλήνων δικαστών, καθώς και η δουλοπρέπεια και ο ραγιαδισμός του κατωτέρου προς τον ανώτερο.
Με το ψήφισμα ΜΑ/1948 έχαναν το βαθμό, τις διακρίσεις και τη σύνταξή τους όσοι στρατιωτικοί θεωρούνταν ότι δρούσαν «αντεθνικώς».
Με τα ψηφίσματα Ν/48 και Μ/48, δημεύονταν οι κλήροι των αγροτών που συμμετείχαν στο ΔΣΕ ή θεωρούνταν ως συμπαθούντες των ανταρτών.
Με τα ψηφίσματα ΙΣΤ`, ΙΖ`, ΙΗ` κ.ά., τελειοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο τα μέσα και οι μέθοδες αστυνόμευσης και κατατρεγμού των εργαζομένων στο Δημόσιο.
Από το καθεστώς της αστυνόμευσης και της τρομοκράτησης δε γλίτωσαν ούτε οι Ελληνες του εξωτερικού. Ετσι με το ΛΖ` ψήφισμα, έχανε την ελληνική ιθαγένεια κάθε Ελληνας πολίτης του εξωτερικού, που θεωρούνταν από τις αστυνομικές αρχές ότι έδρασε ή δρούσε «αντεθνικώς».
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι καθιερώθηκε επίσημα ο χαφιεδισμός ως υποχρέωση του πολίτη προς τα όργανα του κράτους. Η αστυνομική διάταξη 1081/1948 – που βγήκε επί κυβερνήσεως Σοφούλη – όριζε ότι οι αρχηγοί των ελληνικών οικογενειών «υποχρεούνται να παρέχουν εις το Αστυνομικό Τμήμα πάσαν παρ” αυτών ζητηθησομένην πληροφορίαν». Αυτό σήμαινε πως όποιος, για λόγους ήθους, τιμής ή από φιλότιμο, αρνούνταν να χαφιεδίσει το φίλο, το συγγενή, το γνωστό, το γείτονα, το συνάδελφό του στη δουλιά, αυτομάτως χαρακτηριζόταν ως «μη εθνικόφρων – νομιμόφρων», γραφόταν στα μαύρα κατάστιχα, έχανε ψωμί, δουλιά, μεροκάματο, πετιόταν στους πέντε δρόμους αυτός και η οικογένειά του.
Πόσο στοίχισε, άραγε, στον ελληνικό λαό η εφαρμογή όλου αυτού του νομικού τερατουργήματος; Δύσκολο να το προσδιορίσει κανείς. «Τεράστια είναι η δυσκολία – γράφει ο Ρ. Κούνδουρος 16 – να βρεθούν στοιχεία για τις καταδίκες και τις κρατήσεις κατά τον εμφύλιο πόλεμο, γιατί δεν υπάρχουν επίσημες εγκληματολογικές στατιστικές που να καλύπτουν την περίοδο αυτή».
Ωστόσο, ανεπισήμως, υπολογίζεται ότι από τον Ιούλιο του 1946 έως τον Οκτώβριο του 1951 επιβλήθηκαν 7.500 θανατικές καταδίκες με βάση το Γ` Ψήφισμα και τον ΑΝ 509, από τις οποίες οι 4.000 με 5.000 εκτελέστηκαν 17. Αυτή είναι η μία πλευρά του θέματος, που, όσο κι αν είναι συγκλονιστική, δεν ολοκληρώνει την εικόνα της τραγωδίας.
2 «ΒΗΜΑ» 27/12/1947
3 Αλ. Ζαούση: «Η τραγική αναμέτρηση 1945 – 1949», εκδόσεις «Ωκεανίδα», τόμος Α`, σελ. 342
4 «ΒΗΜΑ» 28/12/1947
5 Κ. Οικονομόπουλου: «Εκτακτα στρατοδικεία και νομοθεσία αφορώσα τη δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν», Αθήναι 1951, σελ. 78 – 79
6 Α. Μπουμπούρα: «Εννοια εθνικοφροσύνης και νομιμοφροσύνης», «Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου», τ. Β`, σελ. 1.022
7 Ν. Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922 – 1974», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 512
8 Βλέπε ολόκληρο τον ΑΝ 509 στο, Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1940 – 1967», εκδόσεις «Επικαιρότητα», τόμος Α`, σελ. 442 – 445
9 Εφημερίδες 28/12/1947
10 Σ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941 – 1974», εκδόσεις «Καπόπουλος», τόμος 3ος, σελ. 243
11 Πρόκειται για λάθος χρονολογία. Το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου τέθηκε σε εφαρμογή στις 25/7/1929
12 Γ. Κατηφόρη: «Η νομοθεσία των βαρβάρων», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 61
13 Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1940 – 1967», εκδόσεις «Επικαιρότητα», τόμος Α`, σελ. 379
14 Κ. Παπαρρηγόπουλου – Π. Καρολίδη – Γ. Αναστασιάδη: «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», Εκδόσεις «Αγγελάκη», τόμος 11ος, σελ. 400
15 Σ. Γρηγοριάδη, στο ίδιο, σελ. 243.
16 Ρούσος Κούνδουρος: «Η Ασφάλεια του καθεστώτος», εκδόσεις «Καστανιώτη», σελ. 132
17 Βλέπε αναλυτικά, Ν. Αλιβιζάτου, στο ίδιο, σελ. 520 – 521
Πηγή: Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ – «Ριζοσπάστης»
_______________________________________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου