Οι καταστροφείς της εφησυχασμένης τέχνης και του καθωσπρεπισμού

Ονορέ Ντωμιέ, «Η εξέγερση», 1860

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Πάντα με συγκινούσαν οι καλλιτέχνες εκείνοι, που πήγαιναν πέρα από την τέχνη τους. Που στέκονται πάνω από αυτήν, χωρίς ποτέ να την προδίδουν. Που την χρησιμοποιούν αυτοί και δεν τους χρησιμοποιεί εκείνη. Που τολμούν να παρεμβαίνουν με το έργο τους στα πολιτικά πράγματα και στις κοινωνικές δοκιμασίες.

Παίρνω για παράδειγμα τον Μιχαήλ Άγγελο, που ήταν μια από τις ηγετικές μορφές της λαϊκής επανάστασης των φλωρεντινών, για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (1527-1530) εναντίον των τυραννικών Μεδίκων, έχοντας την ευθύνη των οχυρωματικών έργων της πόλης. Οι Μέδικοι μετά από την κατάπνιξη της Δημοκρατίας, σκότωσαν τον αδελφό του και τον φίλο του Μπατίστα και παρ΄ολίγο τον ίδιο. Του χάρισαν όμως την ζωή, μόνο και μόνο εξαιτίας της ματαιοδοξίας τους, αφού του έθεσαν ως όρο για να ζήσει, την κατασκευή έργων που θα διασφάλιζαν την υστεροφημία τους. 

Γκόγια, «Los Fusilamientos del 3 de Mayo» 1808

Είναι ακόμη ο εξόριστος Γκόγια, στην άλλη επανάσταση την ισπανική, τη βαμμένη με αίμα και που με το έργο του «Οι εκτελεσμένοι της 3 Μαΐου», εξυμνεί τον λαϊκό αγώνα. Είναι ο Ντελακρουά με την «Ελευθερία του, που οδηγεί νικηφόρα τον λαό». Είναι ο Ονορέ Ντωμιέ, που φυλακίστηκε στα 1832 για τις πολιτικές του γελοιογραφίες, που αποτύπωναν με καυστικό τρόπο την ξεκάθαρη κοινωνική και πολιτική θέση του υπέρ του λαού και το έργο του «Η εξέγερση», περί τα 1860. Είναι ακόμη ο Βαν Γκόγκ με την φτωχολογιά των «πατατοφάγων» του, που επικρίνει την κοινωνική αδικία και το περιθώριο. Είναι ο Πικάσο με την «Γκουέρνικα» του, διαμαρτυρία απέναντι στη βία του φασισμού. Είναι ζωγράφοι και ποιητές, γλύπτες, συγγραφείς και συνθέτες, που ανέθεσαν στην τέχνη τους το μέγιστο καθήκον. Αυτό της υπεράσπισης των αξιών και των ιδανικών. Της αγάπης για τον άνθρωπο, για το δίκαιο, για το κοινωνικό αγαθό, για την αλήθεια.

Ντελακρουά, «η Ελευθερία οδηγεί τον λαό», 1830

Είναι αυτοί που κατάλαβαν, πως η τέχνη δε γίνεται να είναι ανώτερη από την ίδια την ζωή, ούτε ξεκομμένη από εκείνην. Πως δεν αξίζει να κάνει κάποιος τέχνη, αν αρνείται να ζήσει την ένταση της ζωής. Είναι εκείνοι, που δραπέτευσαν από τον ασφαλή μικρόκοσμο του εργαστηρίου τους προς το ανοιχτό πεδίο της αβεβαιότητας και της κοινωνικής διαπάλης. Που δεν κρύφτηκαν πίσω από τις προφάσεις της καλλιτεχνικής ουδετερότητας τους. Που δεν ζωγραφίζουν κατά αποκλειστικότητα βαρκούλες και άνθη, ωραίες δεσποινίδες και αισθησιακά γυμνά, όταν έξω από την πόρτα τους χτυπούν τα αληθινά τύμπανα της ανάγκης. Που, επειδή είναι αληθινοί δημιουργοί, για αυτό τον λόγο δικαιούνται να είναι και οι καταστροφείς της εφησυχασμένης τέχνης και του καθωσπρεπισμού τους. Είναι αυτοί τελικά, που κάνουν την τέχνη τους όπλο κατά της αθλιότητας και της εξαθλίωσης. Είναι οι ωραίοι «αλήτες» της Τέχνης!

Πικάσσο, «Guernica»-1937

Για τους αντίθετους λόγους, ποτέ δε μου άρεσαν οι συμβιβασμένοι καλλιτέχνες, όσο μεγάλοι μάστορες και αν υπήρξαν ή είναι στην τέχνη τους. Οι υμνητές στην ουσία των εξαθλιωτών και οι ζώντες στις παρυφές της κάθε εξουσίας που «αναγνωρίζει» γενναιόδωρα την αξία τους. Σε ασφαλή και ανέφελα ατελιέ, με πελατολόγια κύρους, με τρυφυλή και φιλήδονη ζωή και με ανώδυνη τέχνη. Κυρίως δε, με  την αυταπάτη πως κάνουν κάτι σπουδαίο, χαμένοι μεσα στους ατέρμονους μονολόγους της αυτοερωτικής εγκεφαλικότητας τους.