Άγαλμα του Νικολό Μακιαβέλι στη Φλωρεντία, της Ιταλίας
Γράφει ο Ερανιστής
Στα λεξικά, ο μακιαβελισμός ορίζεται ως άσκηση της εξουσίας, ιδίως της πολιτικής, χωρίς ηθικούς φραγμούς στην επιλογή των μέσων ή των στόχων. Αν πάρουμε τον ορισμό στην ονομαστική του αξία, είμαστε σχεδόν αναγκασμένοι να δεχτούμε ότι όσοι εμπλέκονται στον αγώνα για την κυριαρχία είναι λίγο ή πολύ μακιαβελικοί – και μάλιστα ήταν τέτοιοι πριν ακόμα γεννηθεί ο Ιταλός πολιτικός. Διότι η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικούς φραγμούς και η ανάλογη επιλογή των μέσων και των στόχων είναι από τα παλαιότερα παιχνίδια υπό τον ήλιο και σαφώς δεν περιορίζονται στους «μακιαβελικούς.» Ανάλογες αρνητικές αναφορές φαίνεται να συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας, αν ισχύουν όσα διαβάζω για την χρήση του όρου μακιαβελισμός, σε καναδέζικη πανεπιστημιακή έρευνα για τα τρολ:
« Σύμφωνα με το το Slate, υπάρχουν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της συμπεριφοράς του trolling και της Σκοτεινής Τετράδας, ένας όρος που έχουν εφεύρει οι ψυχολόγοι και περιλαμβάνει τα εξής χαρακτηριστικά:
Μακιαβελισμός: η τάση εξαπάτησης και χειραγώγησης των άλλων
Ναρκισσισμός: ο υπέρμετρος εγωκεντρισμός
Ψυχοπάθεια: η έλλειψη ενοχών/τύψεων και ενσυναίσθησης
Σαδισμός: η ευχαρίστηση με τον πόνο των άλλων.»
Τα τρολ, κατά το ίδιο δημοσίευμα, αποτελούν μια από τις κλασικές και καθόλου σπάνιες περιπτώσεις που μπορεί κανείς να συναντήσει στο διαδίκτυο. Πρόκειται για μια «τέχνη» που λίγοι άνθρωποι κατέχουν και κέντρισε το ενδιαφέρον μιας ομάδας ψυχολόγων από τον Καναδά, στο να δημιουργήσουν το προφίλ αυτού του ειδικού τύπου ανθρώπου στο ίντερνετ. (1) Προφανώς, και εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν στενό, αξιολογικό ορισμό, ο οποίος ελάχιστα περιγράφει το περιεχόμενο της πολιτικής σκέψης του Μακιαβέλι – που χρεώνεται αναδρομικά και προνομιακά την αρχαία και απολύτως ανθρώπινη τάση εξαπάτησης και χειραγώγησης των άλλων – και εντάσσεται μαζί με την ψυχοπάθεια, τον ναρκισσσισμό και τον …σαδισμό στην Σκοτεινή Τριάδα. (2)
Προβληματική βρίσκω επίσης και την συσχέτιση τρολ και σαδισμού, ενώ είναι βέβαιο ότι ο θολός και ρευστός και ορισμός της τρολιάς -όπως σαφώς υπονοείται στην έρευνα- μπορεί να χωρέσει τα πάντα, ακόμα και τουςεσωτερικούς εχθρούς στο διαδίκτυο ή τους χάκερ. Ατυχώς, δεν αναφέρονται συγκεκριμένα παραδείγματα. (Τι είναι λ.χ. η τρολιά; τι σημαίνει τρολάρω;) Από πουθενά νομίζω δεν προκύπτει επιστημονικά η σχέση του Μακιαβέλι με όλα τα προηγούμενα. Ο Μακιαβέλι, όχι μόνο δεν εγκρίνει γενικώς τα ανήθικα μέσα, αλλά σε πολλά σημεία τα καταδικάζει ρητά από ηθική άποψη. Οι φρικαλεότητες στηλιτεύονται απερίφραστα – ο ίδιος υπέστη βασανιστήρια –, η άσκηση βίας θεωρείται αναπόφευκτη, ενώ στις σελίδες του Ηγεμόνα οι φύσει απάνθρωποι ηγέτες είχαν άσχημο τέλος.
Άλλα πράγματα είπε λοιπόν ο Νικολό: «Αλλά επειδή ο σκοπός μου είναι να γράψω κάτι ωφέλιμο για τον νοήμονα αναγνώστη, νόμισα καταλληλότερο να συγκεντρώσω την προσοχή μου στην αλήθεια των πραγμάτων στην κατά φαντασίαν παράστασή τους, γιατί πολλοί φαντάστηκαν δημοκρατίες και ηγεμονίες που δεν υπήρξαν ποτέ, ούτε ποτέ κανένας τις γνώρισε.»
«Στ’ αλήθεια, η επιθυμία της απόκτησης είναι φυσικότατη και συνηθέστατη· γι’ αυτό πάντοτε, όσοι μπορούν να αποκτήσουν και πετυχαίνουν το σκοπό τους αξίζουν τον έπαινο μάλλον παρά την κατηγορία· αλλά όταν δεν έχουν τη δύναμη που χρειάζεται και μολοντούτο απαιτούν με κάθε τρόπο να πάρουν κάτι στην κατοχή τους, τότε αξίζει να κατακρίνουμε αυτό το λάθος.»
Ασφαλώς, ο Ιταλός φιλόσοφος Μπενεντέτο Κρότσε έχει δίκιο, όταν βεβαιώνει ότι ο μακιαβελισμός είναι επιστήμη και εξυπηρετεί τόσο τους αντιδραστικούς όσο και τους δημοκρατικούς, όπως η τέχνη της οπλασκίας εξυπηρετεί τους ευγενείς -για να υπερασπίζονται τον εαυτό τους- ή τους ληστές -για να μπορούν να δολοφονούν. Ωστόσο, στο ευρύ και φιλόξενο πλαίσιο του παρδαλού μεταμοντέρνου φιλειρηνισμού, οποιαδήποτε συζήτηση για τον πόλεμο, δηλαδή για τη συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, φαντάζει πολλαπλώς ύποπτη, ειδικά όταν δεν συνοδεύεται από ρητή καταδίκη της βίας και ομολογίες πίστεως στην θρυλούμενη αγαθότητα των ανθρώπων. Όπως προσπαθήσαμε να δείξουμε σε προηγούμενα σημειώματα, η προσπάθεια να ταυτισθεί ο Μακιαβέλι με την πολιτική αναλγησία, τον κυνισμό και την αχαλίνωτη άσκηση εξουσίας είχε κυρίως ιδεολογικά κίνητρα. Στην πραγματικότητα, ο Μακιαβέλι έδειξε – ρεαλιστικά και πρακτικά – ποιος είναι ο τρόπος να καταλάβεις και να διαχειριστείς την εξουσία και η ιστορία – σε σημαντικό βαθμό – φανέρωσε ότι είχε δίκιο. Παρά τις επαναλαμβανόμενες δακρύβρεχτες διακηρύξεις για τον τερματισμό της βίας και τις συγκινητικές εκστρατείες για την ειρήνη, το παιχνίδι της εξουσίας συνεχίζεται σκληρό και ανελέητο σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής – με τα ίδια ακριβώς ηθικά ή ανήθικαμέσα. Η φιλανθρωπία υπήρξε συχνά η πολυτέλεια των νικητών και μπροστά στην αμείλικτη πραγματικότητα της ισχύος διαλύονται όλες οι φιλειρηνικές αυταπάτες:
«Ανάμεσα στον ένοπλο και τον άοπλο δεν υπάρχει καμιά αναλογία, είναι δε παράλογο να υποθέσει κάποιος ότι ο ένοπλος μπορεί να υποτάσσεται με τη θέληση του στον άοπλο, ο δε άοπλος να νομίζει τον εαυτό του ασφαλή μεταξύ υπηρετών που φέρουν όπλα, διότι ο μεν οπλισμένος περιφρονεί αυτόν που δεν οπλοφορεί, ενώ εκείνος τον υποπτεύεται, και γι’ αυτό δεν μπορούν να συμβαδίσουν.»
παρακάτω πίνακα φαίνεται η αντιστοιχία των διαφορετικών απαντήσεων για τις προτιμήσεις αναφορικά με τον online σχολιασμό με τις απαντήσεις σε ερωτήσεις που «εντοπίζουν» τα χαρακτηριστικά της «Σκοτεινής Τετράδας»:
Η ηθική που ξεσκεπάζει ο Μακιαβέλι είναι εν πολλοίς η ηθική του Πάπα της εποχής, ο οποίος εξετάζεται ως κοινότατος θνητός πολιτικός ηγέτης – και όχι ως αλάνθαστος εκπρόσωπος του Θεού. Ο Μακιαβέλι κατεβάζει το πέπλο της παπικής εξουσίας και των ιερατείων, όταν γράφει ότι η θρησκεία ήταν το πρόσχημα, ενώ το πραγματικό κίνητρο είναι ή ίδια ή ανθρώπινη ιδιότητα, η δίψα για ισχύ, ηδονή και κυριαρχία:
«[Ο πάπας Αλέξανδρος ο Α'] θέλοντας να επιχειρήσει μεγαλύτερα έργα, μεταχειριζόμενος πάντοτε ως πρόσχημα τη θρησκεία, έπραξε με ευσεβή ζήλο την ωμότητα να αποβάλλει τους Άραβες από το βασίλειο του. Δεν υπάρχει σπανιότερο και πιο αξιοθαύμαστο παράδειγμα. Υπό το θρησκευτικό πρόσχημα επίσης κατέπεσε στην Αφρική, εκστράτευσε εναντίον της Ιταλίας, και τελευταία εφόρμησε κατά της Γαλλίας. Τοιουτοτρόπως, ο Φερδινάρδος σχεδίασε και έπραξε πάντα έργα μεγάλα, τα οποία είλκυσαν τον θαυμασμό των υπηκόων του και την προσοχή τους για την έκβαση αυτών.»
Γι’ αυτά τα μεγάλα έργα, μυριάδες πάνοπλοι πιστοί εκστράτευσαν με πραγματικό ζήλο εναντίον των απίστων και για τους ίδιους λόγους οι Χριστιανοί σταυροφόροι πυρπόλησαν την χριστιανική Κωνσταντινούπολη, το 1204. Ο ρομαντικός ανθρωπιστής, όπως και όσοι θέλουν να κλείσουν τα μάτια μπροστά στην αμείλικτη και μαρτυρημένη πραγματικότητα, θα σκάβουν πάντα τον λάκκο τους: «Υπάρχει τόση διαφορά ανάμεσα στον τρόπο που ζούμε και σ’ εκείνον με τον οποίο θα έπρεπε να ζούμε, ώστε όποιος θέλει να παραβλέψει ότι γίνεται συνήθως για να επιτύχει αυτό που πρέπει να γίνεται, διδάσκεται μάλλον την καταστροφή παρά τη σωτηρία του· διότι αυτός που θέλει να δείχνει σε όλα αγαθός είναι επόμενο να αφανισθεί, αφού βρίσκεται ανάμεσα σε πολλούς που δεν είναι αγαθοί.»
Ενδεικτική βιβλιογραφία
(1) Ο Ηγεμών, Αθήνα, 1909, εκδ. τυπογραφείου Α. Π. Πετράκου, μετάφραση Π.Χ. Τα αποσπάσματα από το βιβλίο του Μακιαβέλι αποδίδονται εδώ στη νέα ελληνική γλώσσα, με βάση αυτή την έκδοση. (Εραν.)
(2) http://tvxs.gr/news/internet-mme/psyxografima-ton-trols
http://www.blue.big.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου