Οι εθνικοί οδοδείκτες του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Έχω τη βεβαιότητα της καρδιάς, ότι αν σήμερα ζούσε ο Ελύτης, σαν σε κατάλληλη περίσταση, θα μας επαναλάμβανε τους παρακάτω στίχους του:

Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί,

όπου και να θολώνει ο νους σας,

μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό

και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

«Άξιον εστί», Τα Πάθη

Για πολύ καιρό, με είχε προβληματίσει το βαθύτερο νόημα των στίχων αυτών του Ελύτη, όπως και κάποιων άλλων του Σεφέρη. Γιατί να μνημονεύουμε τον Σολωμό; Και γιατί να μνημονεύουμε τον Παπαδιαμάντη; Τόσοι και τόσοι άλλοι, επίσης μεγάλοι πέρασαν από τα ελληνικά γράμματα. Γιατί αναφέρθηκε ειδικά σε αυτούς τους δύο;

Ήταν φανερό, πως σε πρώτο επίπεδο, υπήρχε μια συνειδητή πρόθεση αποστολής κάποιου μηνύματος, πίσω από την επιλογή του Ελύτη. Μια πρόθεση, που στην αρχή έβαζε μια δυσκολία για την κατανόηση του μηνύματος  Πράγμα δίκαιο, αφού κάθε τι πολύτιμο, θα πρέπει να αποδίδεται στους ικανούς και στους άξιους μια τέτοιας τιμής. Έθετε, λοιπόν, ως προϋπόθεση της κατανόησης στον αναγνώστη των στίχων, τη γνώση του έργου του Σολωμού και του Παπαδιαμάντη. Όταν λέει «μνημονεύετε», δεν εννοεί φυσικά την αναφορά τους, εν είδει μαγικής επικλήσεως, αλλά κυρίως «διαβάστε τους», «μυηθείτε» από αυτούς, «διδαχθείτε» από το έργο τους. Χωρίς τη γνώση αυτή, ο αφοριστικός «χρησμός» των στίχων του, θα έμενε αναπάντητος, αναφορικά προς το βαθύτερο μήνυμα τους. Μια σημειολογία, που, αν φτάσει κανείς στο δεύτερο επίπεδο κατανόησης της, αποκωδικοποιεί πλέον την πρόθεση και το μυστικό κόσμο του ποιητή και αποκαλύπτει μέσω αυτών, τις μύχιες σκέψεις και τα πιστεύω του. Που είναι τα ίδια, με εκείνα των μνημονευόμενων παλαιότερων ομότεχνων του.

Ένα βράδυ, σαν να φωτίστηκε ξαφνικά ο νους μου και πήρα, πιστεύω, την απάντηση αυτή. Η προτροπή του Ελύτη, είναι μια παραπομπή προς τα πρότυπα, προς τα υποδείγματα. Τους αναγνωρίζει την ιδιότητα του Κανόνα, με βάση τον οποίο ευθυγραμμίζει κανείς τη θέση του. Ή του Φάρου, μέσω του οποίου βρίσκει το πλοίο την πορεία του, μέσα στο θυελλώδες σκοτάδι και αποφεύγονται τα ναυάγια. Τους μνημονεύει, διότι πιστεύει ακράδαντα πως είναι, τα δύο αντιπροσωπευτικά πνεύματα-φορείς όλων των αξιών εκείνων, που ο ίδιος ο Ελύτης κρίνει, σαν τις πιο θεμελιώδεις παρακαταθήκες για τους αδελφούς του. Προμαχώνες αντίστασης και τροφοί, για την ώρα της ανάγκης. Όταν θα ερχόταν το κακό και η δύσκολη ώρα. Καλή ώρα...όπως τώρα...

Και αυτές οι αξίες, δεν είναι άλλες, από την εθνική συνειδητότητα και τον υγιή πατριωτισμό, που εκφράζει ο Σολωμός, ο ποιητής της Ελευθερίας, στο έργο του. Δίνοντας έμφαση στην δολερή διχόνοια, την οποία στιγματίζει κιόλας για να μας προειδοποιεί. Οι άλλες δύο μεγάλες αξίες, είναι η πίστη στο θεό και η προσήλωση στην παράδοση του λαού μας, στην αγάπη για τον τόπο, που εκφράζει στο σύνολο του έργου του ο Παπαδιαμάντης. Δεν τους επέλεξε τυχαία, λοιπόν, ο Ελύτης, Και η λέξη «αδελφοί», που χρησιμοποιεί, πόσο γλυκιά είναι, εύηχη και βαθιά!

Όμως, αυτοί οι στίχοι του Ελύτη, είναι ταυτόχρονα και ένα μνημείο ταπεινότητας. Όταν, μεγάλος ποιητής και ο ίδιος, τιμημένος, παραμερίζει σαν τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, δείχνοντας με το δάκτυλο σε όσους ζητούν την αλήθεια, εκείνους τους δύο. Αυτοί είναι, που με δύο μόνο στίχους, τους ορίζει πληρεξούσιους, για να μεταφέρουν και το δικό του μήνυμα. Γιατί κανείς, δε μπορεί να τα πει καλύτερα από εκείνους.

Αυτοί, θαρρώ, πως είναι, οι οδοδείκτες που μας προτείνει στο μήνυμα του ο Ελύτης, όταν θολώνει ο νους μας και συσκοτίζεται η σκέψη μας. Αυτές είναι οι αξίες, που θεωρώ ότι πιστεύει, πως θα πρέπει να αποτελούν τις ακλόνητες βάσεις της πορείας των αδελφών του, ενάντια στο κακό.

Υγ: Απορώ, για ποιον λόγο να επικαλέστηκε άραγε τον Ελύτη, ο ποιητής Νάννος Βαλαωρίτης, στην πρόσφατη επιστολή του προς τον πρωθυπουργό Α. Σαμαρά, διερωτώμενος για την υποθετική γνώμη του κοινού τους φίλου, αν ζούσε σήμερα; Νομίζω, πως είναι φανερό, ότι οι άνδρες, δεν έχουν μεταξύ τους καμία απολύτως σχέση!