Να τι παθαίνει κανείς όταν δανείζεται αλόγιστα: Το δίδαγμα του μεγάλου αρχαίου Ελληνα ιστορικού Πλούταρχου για τις συμφορές του δανεισμού

ΕΝΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΑΡΑΜΙΛΛΟΥ ΥΦΟΥΣ (iefimerida)

 

Είναι της «μόδας» τα τελευταία τρία χρόνια στην πληγείσα από την χρηματοπιστωτική κρίση Ελλάδα να επανέρχονται στην επικαιρότητα κείμενα και έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, τα οποία αντιμετωπίζονται ως πολύτιμες πηγές γνώσης και σοφίας, ικανές να μεταστρέψουν το βλέμμα μας και, προσανατολίζοντάς το προς το απώτερο παρελθόν, να μας κάνουν να αντιληφθούμε με μεγαλύτερη διαύγεια το παρόν και το μέλλον. 'Ενα τέτοιο κείμενο είναι και αυτό που ακολουθεί του μεγάλου Έλληνα ιστορικού, βιογράφου και δοκιμιογράφου Πλούταρχου.

Οι "Συμφορές του δανεισμού: (Περί του μη δειν δανείζεσθαι)" ανήκουν στα "Ηθικά" του Πλούταρχου. Η ιδιαίτερη ζέση με την οποία ο συνήθως ήπιος και χαμηλών τόνων συγγραφέας τους επιδίδεται στην κατακεραύνωση του φαινομένου του αλόγιστου δανεισμού (από την πλευρά των οφειλετών), καθώς και της απληστίας και της βαναυσότητας των πιστωτών, στρέφοντας εναντίον τους όλο το ρητορικό του οπλοστάσιο, οδήγησε αρχικά τους μελετητές στο να αμφισβητήσουν την πατρότητα του κειμένου και στη συνέχεια στο να το θεωρήσουν νεανική ρητορική άσκηση, εκλαμβάνοντας τη φλόγα του ως "juvenilis ardor".

Η νεότερη έρευνα ωστόσο έχει καταδείξει πλέον ότι πρόκειται για έργο της ώριμης περιόδου του Πλούταρχου, και συγκεκριμένα για ομιλία γραμμένη το νωρίτερο το 92 μ.Χ., αν όχι πολύ αργότερα. Πιθανότατα εκφωνήθηκε στην Αθήνα, που, όπως και άλλες ελληνικές πόλεις, μαστιζόταν από τις συνέπειες της υπερχρέωσης σε εγχώριους, αλλά κυρίως ξένους, ως επί το πλείστον Ιταλούς, πιστωτές και στους αντιπροσώπους τους.

Ο Πλούταρχος, με μεγάλη ευαισθησία, φωτίζει ένα σοβαρότατο και πολυδιάστατο πρόβλημα της εποχής του. Συγχρόνως κατορθώνει, χάρη στην αμεσότητα, την ψυχολογική οξυδέρκεια, το (ενίοτε μαύρο) χιούμορ και το πάθος του, να μην αφήσει αδιάφορο ούτε τον αναγνώστη των δικών μας ημερών - κάθε άλλο.

Ο Πλούταρχος (περ. 45 - περ. 120 μ.Χ.) καταγόταν από εύπορη αριστοκρατική οικογένεια της Χαιρώνειας της Βοιωτίας, όπου γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Φοίτησε στην Ακαδημία της Αθήνας και ταξίδεψε στην Ελλάδα, στην Αλεξάνδρεια, στη Μικρά Ασία και την Ιταλία. Επισκέφθηκε τουλάχιστον δύο φορές τη Ρώμη, όπου συνδέθηκε με κύκλους του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος. Έχαιρε μεγάλου σεβασμού και τιμήθηκε με διάφορα δημόσια αξιώματα. Επί «πολλὰς πυθιάδας», τουλάχιστον είκοσι χρόνια, διετέλεσε πρωθιερέας του μαντείου των Δελφών. Έμεινε γνωστός ως ο μεγάλος βιογράφος της αρχαιότητας, χάρη στους πενήντα (από τους οποίους σώζονται οι 48) Βίους Παραλλήλους επιφανών Ελλήνων και Ρωμαίων.

Το έργο του περιλαμβάνει επιπλέον περίπου διακόσια (σώζονται 78) κείμενα ποικίλης θεματολογίας, δοκίμια, ομιλίες και διαλόγους, στο σύνολο των οποίων δόθηκε, όχι απολύτως εύστοχα, ο τίτλος Ἠθικά. Η επίδραση που άσκησε το έργο του Πλούταρχου ήταν τεράστια.

Έχει γραφτεί ότι μέσα από αυτό έχουμε όλοι οι μεταγενέστεροι γνωρίσει την ελληνική και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Ειδικά μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα η διάδοσή του στους μορφωμένους ευρωπαϊκούς κύκλους δεν απείχε εκείνης της Βίβλου.

Στους θαυμαστές του και σ' εκείνους που άντλησαν από αυτό κατά τους τελευταίους αιώνες συγκαταλέγονται, ενδεικτικά, ο Έρασμος, που μετέφρασε στα λατινικά και αφιέρωσε στον Ερρίκο Η ́ το Πῶς ἄν τις διακρίνοιε τὸν κόλακα τοῦ φίλου· ο Μονταίν, που εμπνεύστηκε τις Δοκιμές του από τα Ἠθικά· ο Σαίξπηρ, που βάσισε στους Βίους τις ρωμαϊκές τραγωδίες του· ο Ρουσσώ και ο Γκαίτε, που κατέτασσαν τον Πλούταρχο στους αγαπημένους τους συγγραφείς· ο Μπετόβεν, που τον εκτιμούσε όσο και τον Όμηρο και αναζήτησε στο έργο του στήριγμα όταν έχανε την ακοή του· ο Έμερσον και οι υπερβατιστές· ο Καβάφης, στο Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, στους Αλεξανδρινούς βασιλείς κ.α., ενώ οι Παράλληλοι Βίοι ήταν το αγαπημένο ανάγνωσμα του Ναπολέοντα.

Η μελέτη του Πλούταρχου εγκαταλείφθηκε κατά τον 19ο αιώνα, κυρίως επειδή το έργο του αποδεικνυόταν αναξιόπιστο για την ιστορική ανασύνθεση του ελληνορωμαϊκού παρελθόντος. Εντούτοις ο ίδιος δεν ενδιαφερόταν τόσο για την ιστορική ακρίβεια, όσο για το χαρακτήρα και την ψυχολογία των ηρώων του, καθώς και για την ηθική διάσταση των πράξεών τους. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα το ενδιαφέρον για το έργο του Πλούταρχου ώς έναν βαθμό αναζωπυρώθηκε, ωστόσο περιορίστηκε κυρίως στην ακαδημαϊκή κοινότητα.

Το 2013 το βιβλίο σημείωσε την 5η έκδοσή του (9η χιλιάδα).