ΚΙΛΚΙΣ 1913: Η μάχη που έκρινε τη μοίρα της Μακεδονίας-Τρία κείμενα για τη μάχη του Κιλκίς που επιμελήθηκε στην "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία" ο Βλάσης Αγτζίδης.

Τρία κείμενα για τη μάχη του Κιλκίς  που επιμελήθηκε στην "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία" ο Βλάσης Αγτζίδης.

Της ΝΑΤΑΣΑΣ ΜΠΟΖΙΝΗ*

• ΤΑ 3 ΦΟΝΙΚΑ 24ΩΡΑ ΤΗΣ ΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΗ Κ. ΚΑΛΛΑΡΗΤα τρία φονικά 24ωρα της ΙΙ Μεραρχίας του ελληνικού πεζικού εναντίον των βουλγαρικών θέσεων και το άγνωστο τηλεγράφημα του διοικητή της, Κωνσταντίνου Καλλάρη Εφοδος ελληνικής διμοιρίας πεζικού κατά των βουλγαρικών θέσεων, με εφ' όπλου λόγχη, στη μάχη του Κιλκίς Επίσης, τα όσα «ανορθόδοξα» συνέβησαν, σύμφωνα με τις γνωστές στρατιωτικές τακτικές της εποχής, έκαναν αυτήν τη στρατιωτική επιχείρηση να αποκτήσει διαχρονική αξία για μελέτη, σε στρατιωτικές σχολές της Ελλάδας και του εξωτερικού, από τότε μέχρι και σήμερα...
  Οι ειδικές συνθήκες
  Η απελευθέρωση του Κιλκίς είναι στενά συνδεδεμένη με τη ΙΙ Μεραρχία. Τη μοναδική που εξαπέλυσε νυχτερινή αιφνιδιαστική επίθεση στις 21 Ιουνίου και 6 ώρες μετά είχε καταφέρει τη διάσπαση του βουλγαρικού στρατεύματος.
  Λίγα 24ωρα πριν, ο διοικητής της είχε πετύχει την εκκαθάριση της Θεσσαλονίκης από τους Βούλγαρους με το σχέδιο που είχε εκπονήσει για την αντιμετώπιση της βουλγαρικής φρουράς της πόλης και άρχισε να το εφαρμόζει αμέσως μετά την έγκρισή του από το Γενικό Στρατηγείο και την απροειδοποίητη επίθεση του βουλγαρικού στρατού, χωρίς να έχει προηγηθεί κήρυξη πολέμου.
  Αϋπνοι και εξαντλημένοι, οι Ελληνες μαχητές μετακινούνται αμέσως προς το μέτωπο του Κιλκίς. Εκεί οι Βούλγαροι έχουν ήδη κατασκευάσει σημαντικά οχυρωματικά έργα. Η περιοχή είναι ιδανική για όποιον έχει προηγηθεί. Το πεδίο είναι εντελώς ανοιχτό και προσφέρει τέλεια παρατήρηση και τομείς για να αναπτυχθεί το πυροβολικό.
  Οι Βούλγαροι το έχουν εξασφαλίσει και μπορούν να ελέγξουν τις Σέρρες, το Σιδηρόκαστρο, τη Δοϊράνη και τις γέφυρες του ποταμού Στρυμόνα. Παράλληλα ανεφοδιάζονται και αποσύρονται εξίσου εύκολα.
  Αντίθετα, όλα όσα ακολούθησαν στον τρόπο που τα ελληνικά στρατεύματα οργανώθηκαν και έδρασαν για να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική διάταξη δεν προμήνυαν τη σημαντική νίκη, που τελικά πέτυχαν.
  Επιγραμματικά και σύμφωνα με το ιστορικό της μάχης οι συνθήκες ήταν οι εξής:
  Το Γενικό Στρατηγείο απείχε πολύ από τα πεδία της μάχης. Η αλληλογραφία και η αντίδραση στις εξελίξεις δεν ήταν άμεση. Κάθε μεραρχία ενεργούσε μόνο σε συνεννόηση με το Γενικό Στρατηγείο και όχι σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες.
  Ο διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας Πεζικού Κωνσταντίνος Καλλάρης Το Γενικό Στρατηγείο είχε την απ' ευθείας διοίκηση των 8 μεραρχιών και αποκτούσε εικόνα της κατάστασης μόνο τις απογευματινές ώρες, που έφταναν οι αναφορές των μεράρχων. Επρεπε να τις μελετήσει, να τις συνδυάσει και να αποστείλει τις εντολές.
  Οι εντολές... έπρεπε και να αποκρυπτογραφηθούν, αλλά αυτό δεν ήταν πάντα εφικτό, όπως συνέβη με την εντολή που έλαβε η ΙΙ Μεραρχία, η οποία τελικά κινήθηκε με πρωτοβουλία του διοικητή της και πέτυχε την απελευθέρωση του Κιλκίς.
  Τέλος, ειδικά σε αυτήν τη μάχη οι εντολές δεν προέβλεπαν εφεδρείες, κυκλωτικές ενέργειες, άρα και ελιγμούς...
  Κατά μέτωπο και με τη λόγχη έπρεπε να αντιμετωπιστεί ο εχθρός .
  Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι αμέσως μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων συγκροτήθηκαν, για πρώτη φορά, στην Ελλάδα και τα Σώματα Στρατού. Παρ' όλ' αυτά επετεύχθη το ακατόρθωτο και με... ανορθόδοξο τρόπο.
  Ο ελληνικός στρατός έτρεψε σε φυγή τα στρατεύματα των πρώην συμμάχων. Είναι 3.30 π.μ. και η ΙΙ Μεραρχία με διαταγή του Κ. Καλλάρη διασπά σε 6 ώρες τα οχυρά του εχθρού.
  Ο δεκανέας Λινάρδος
  Ο δεκανέας και δάσκαλος από την Αχαΐα, Κωνσταντίνος Λινάρδος, περιγράφει στο ημερολόγιό του: «Εις πυροβολισμός ηκούσθη και αμέσως πυρ ομαδόν. Ηρχισε να φωτίζη η ανατολή, ημείς έχοντες όπισθέν μας το φως δεν εβλέπομεν, αυτοί τουναντίον έβλεπον τους κινουμένους ημέτερους όγκους και φυσικά δεν επήγε χαμένο κανένα βλήμα. Με τον πρώτο πυροβολισμό ανεκατεύθημεν έως ότου δε αραιώσουμεν και καταλάβουμε μέρος εις την κορυφή λόφου, όπου ήτο σιταροκαλαμιά, αυτοί έρριψαν 4-5 πυρά ομαδόν και επηδούσαμε σαν κοκορόπουλα.
  »Αυτή την στιγμή θα είχομεν πλέον του 1/3 της δυνάμεως απωλείας. Ενώ έκαστος προσεπάθη να προκαλυφθεί και επυροβολούμεν εις τον αέρα, έφθασαν οι του τρίτου τάγματος με εφ' όπλου λόγχη αλαλάζοντες και φωνάζοντες εμπρός - εμπρός...».
  Το γράμμα του Παπαβασιλείου
  Ο Ιπποκράτης Παπαβασιλείου, αξιωματικός του επιτελείου της ΙΙ Μεραρχίας, στα γράμματα προς τη γυναίκα του αναφέρει μεταξύ άλλων:
  «Σαρίκιοϊ 21 Ιουνίου 1913
  Σήμερον ήτο η μεγαλυτέρα μας μάχη μέχρι σήμερον. Η Μάχη του Κιλκίς, διαρκέσασα δύο ημέρας. Εξοχος μεγαλοπρέπεια. Το εξοχώτερον όμως είνε ότι την νίκην την έδωσεν η Μεραρχία μου. Και ήτο μάχη σπουδαιοτάτη διότι απ' αυτήν εκρέματο η τύχη του πολέμου, της Ελλάδος ίσως.
  »Σήμερον το πρωί η αγωνία όλων είχε φθάση εις το κατακόρυφον. Εκάμαμεν αιφνιδιασμόν το μεταμεσονύκτιον ο οποίος εζάλισε κάπως τους Βούλγαρους και το πρωί μόλις έφεξε εις τας 3 εξακολουθήσαμεν σφοδροτάτην επίθεσιν...
  »Εις τας 9.40 η Μεραρχία μου ετηλεγράφη προς τον Βασιλέα "Αγγέλλω νίκην Κιλκίς"»
  Το τηλεγράφημα στο οποίο αναφέρεται ο Ι. Παπαβασιλείου φυλάχθηκε από το στρατηγό Κ. Καλλάρη, ο οποίος και το απέστειλε στο Γενικό Στρατηγείο, με μεγάλη ευλάβεια.
  Αυτό το κείμενο, με τα αχνά γράμματα, εμπιστεύθηκε στη γράφουσα η απόγονος της οικογένειας, Μαρία Καλλάρη, και δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορά μεταφέροντας τη φόρτιση των στιγμών που έζησαν οι πρωταγωνιστές της ιστορίας.
  Εχει ημερομηνία 21 Ιουνίου 1913 και ώρα 9.40:
  «Αγγέλλω νίκην Κιλκίς
  Εχθρός υποχωρεί εγκαταλείψας οχυρωμένας θέσεις του
  Ηδη εγκαταλείπει και πόλιν
  Πλευρική ραγδαίαν επίθεσις Μεραρχίας μου εδικαίωσε προσδοκίας σας
  επενεγκούσα αποφασιστικήν έκβασιν αγώνος
  Κ. Καλλάρης»
  Ο «ανορθόδοξος» στρατιωτικός τρόπος απελευθέρωσης του Κιλκίς προκάλεσε το ενδιαφέρον ξένων στρατηγών της εποχής.
  Ο Γάλλος στρατηγός Debeney, όταν επισκέφθηκε το 1913 το πεδίο της μάχης Κιλκίς-Λαχανά και έκπληκτος από τον τρόπο που αναπτύχθηκαν οι μεραρχίες για αυτή τη μάχη, δήλωσε: «Αυτή η τακτική δεν ήταν ούτε γαλλική ούτε γερμανική... ήταν απλά ελληνική».
  * Δημοσιογράφος, ιστορικός ερευνητής και σεναριογράφος ιστορικών ντοκιμαντέρ (http://arxiokallari. blogspot.gr/)

  Εκατόμβες νεκρών και τραυματιών

  Του ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΦΕΙΑΔΗ *

  Οι ελληνικές απώλειες κατά τη διάρκεια της τριήμερης μάχης του Κιλκίς υπήρξαν βαρύτατες, γιατί η επίθεση διεξήχθη κατά μέτωπο και σε έδαφος εντελώς ακάλυπτο. Οι μεγαλύτερες απώλειες προήλθαν από τη δραστική βολή του βουλγαρικού πυροβολικού, το οποίο είχε ενισχυθεί από Αυστριακούς αξιωματικούς. Ενας ακόμη λόγος των μεγάλων απωλειών ήταν ότι ο ελληνικός στρατός δεν βρέθηκε απέναντι σε έναν αντίπαλο που εγκατέλειψε πρόωρα τον αγώνα, αλλά αντίθετα πολέμησε σθεναρά και υπερασπίσθηκε βήμα προς βήμα το έδαφος που κατείχε.

  Οι πρώτες εκθέσεις που συντάχθηκαν μετά τη μάχη δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν ορθά το μέγεθος των ελληνικών απωλειών, το οποίο σχεδόν διπλασίαζαν. Ετσι σε τηλεγράφημα του Γενικού Στρατηγείου στις 22 Ιουνίου, όπου γινόταν ο πρώτος απολογισμός της μάχης, γραφόταν: «Αι απώλειαί μας ήσαν ανάλογοι προς το μέγεθος και την σφοδρότητα του τρομερού αγώνος.

  »Ο ακριβής αριθμός δεν εγνώσθη εις το Γενικόν Στρατηγείον, κατά τα φαινόμενα όμως, δεν θα απέχη πολύ των 10 χιλιάδων νεκρών και τραυματιών. Η περιφανής αύτη νίκη των ελληνικών όπλων, εξηγοράσθη μεν διά πολλού αίματος, τ' αποτέλεσμα αυτής είνε τοιαύτα, ώστε να επιδράσωσιν επί της όλης εκστρατείας και να εξασφαλίσωσι την ησυχίαν και ασφάλειαν της Χώρας». Οι πραγματικές απώλειες εκτιμήθηκαν αργότερα και ανήλθαν συνολικά σε 5.652 άνδρες εκτός μάχης, από τους οποίους 1.483 της ΙΙ Μεραρχίας, 773 της ΙΙΙ, 1.257 της IV, 2.123 της V και 16 της ταξιαρχίας ιππικού.

  Πολύ μεγάλες ήταν και οι απώλειες των Βουλγάρων, όπως έγινε δυνατό να εκτιμηθεί από το πλήθος των νεκρών μέσα στα χαρακώματα και στο πεδίο της μάχης.

  * Ερευνητής της τοπικής ιστορίας, τοπογράφος-μηχανικός. Συνέγραψε το δίτομο έργο «Το Χρονικό του Κιλκίς 1913-1940», Κιλκίς, 2013
• Του ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΦΕΙΑΔΗ *

  Εκατόμβες νεκρών και τραυματιών

  Οι ελληνικές απώλειες κατά τη διάρκεια της τριήμερης μάχης του Κιλκίς υπήρξαν βαρύτατες, γιατί η επίθεση διεξήχθη κατά μέτωπο και σε έδαφος εντελώς ακάλυπτο. Οι μεγαλύτερες απώλειες προήλθαν από τη δραστική βολή του βουλγαρικού πυροβολικού, το οποίο είχε ενισχυθεί από Αυστριακούς αξιωματικούς. Ενας ακόμη λόγος των μεγάλων απωλειών ήταν ότι ο ελληνικός στρατός δεν βρέθηκε απέναντι σε έναν αντίπαλο που εγκατέλειψε πρόωρα τον αγώνα, αλλά αντίθετα πολέμησε σθεναρά και υπερασπίσθηκε βήμα προς βήμα το έδαφος που κατείχε.Οι πρώτες εκθέσεις που συντάχθηκαν μετά τη μάχη δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν ορθά το μέγεθος των ελληνικών απωλειών, το οποίο σχεδόν διπλασίαζαν. Ετσι σε τηλεγράφημα του Γενικού Στρατηγείου στις 22 Ιουνίου, όπου γινόταν ο πρώτος απολογισμός της μάχης, γραφόταν: «Αι απώλειαί μας ήσαν ανάλογοι προς το μέγεθος και την σφοδρότητα του τρομερού αγώνος.
  »Ο ακριβής αριθμός δεν εγνώσθη εις το Γενικόν Στρατηγείον, κατά τα φαινόμενα όμως, δεν θα απέχη πολύ των 10 χιλιάδων νεκρών και τραυματιών. Η περιφανής αύτη νίκη των ελληνικών όπλων, εξηγοράσθη μεν διά πολλού αίματος, τ' αποτέλεσμα αυτής είνε τοιαύτα, ώστε να επιδράσωσιν επί της όλης εκστρατείας και να εξασφαλίσωσι την ησυχίαν και ασφάλειαν της Χώρας». Οι πραγματικές απώλειες εκτιμήθηκαν αργότερα και ανήλθαν συνολικά σε 5.652 άνδρες εκτός μάχης, από τους οποίους 1.483 της ΙΙ Μεραρχίας, 773 της ΙΙΙ, 1.257 της IV, 2.123 της V και 16 της ταξιαρχίας ιππικού.
  Πολύ μεγάλες ήταν και οι απώλειες των Βουλγάρων, όπως έγινε δυνατό να εκτιμηθεί από το πλήθος των νεκρών μέσα στα χαρακώματα και στο πεδίο της μάχης.
  * Ερευνητής της τοπικής ιστορίας, τοπογράφος-μηχανικός. Συνέγραψε το δίτομο έργο «Το Χρονικό του Κιλκίς 1913-1940», Κιλκίς, 2013

  Η χριστιανική συμμαχία

  Του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ *

  Η Ελλάς, η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιον έχουσιν εντός του τουρκικού κράτους εκτεθειμένους εις τας καταπιέσεις, εις τους διωγμούς, εις την μάχαιραν των Τούρκων εκατομμύρια αδελφών ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ

  Ηδεύτερη φάση της πολεμικής σύγκρουσης στα ευρωπαϊκά ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα αρχίσει στις 16 Ιουνίου 1913 και θα περατωθεί στις 18 Ιουλίου. Το μέτωπο των βαλκανικών χριστιανικών κρατών, που είχε κατανικήσει τα νεοτουρκικά στρατεύματα, είχε διαρραγεί και οι παλιοί σύμμαχοι συγκρούστηκαν μεταξύ τους για την τελική μορφή που θα είχε η εδαφική επικράτεια που θα κατοχύρωναν υπέρ τους.

  Η Βουλγαρία θα επιχειρήσει να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της επιτιθέμενη κατά των Ελλήνων και των Σέρβων, για να δεχτεί τελικά την επίθεση και της Ρουμανίας αλλά και της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η μάχη του Κιλκίς-Λαχανά υπήρξε το κομβικό σημείο στην εξέλιξη του Β' Βαλκανικού Πολέμου. Εθεσε εκτός μάχης το μεγαλύτερο Βαλκάνιο ανταγωνιστή και επιβεβαίωσε οριστικά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης και της Κεντρικής Μακεδονίας στην Ελλάδα.

  Το ιστορικό μεταίχμιο

  Ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος είναι ένας από τους κρίκους που συναπαρτίζουν ένα καίριο μεταίχμιο στην ιστορία της Εγγύς Ανατολής. Ενα μεταίχμιο που ξεκίνησε με το πραξικόπημα της ακροδεξιάς τάσης των Νεότουρκων κατά της οθωμανικής αρχής της Υψηλής Πύλης. Το Νεοτουρκικό κίνημα, και ειδικά η ακροδεξιά του τάση, δεν θα προέρχεται από αστικά στρώματα, όπως ήταν η έως τότε παράδοση του εθνικισμού, αλλά από ένα σκληρό πυρήνα κυνικών στρατιωτικών. Η βία κατά των οθωμανικών χριστιανικών πληθυσμών θα είναι το κύριο στοιχείο με το οποίο οι νέοι κυρίαρχοι θα ταυτίσουν την άνοδό τους στην εξουσία.

  Οι Νεότουρκοι αντιμετώπιζαν τους Ελληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως «εσωτερικά καρκινώματα» (αναφορά του Τζελάλ Μπαγιάρ, Νεότουρκου και συνεργάτη του Μουσταφά Κεμάλ). Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω αναφορά της ελληνικής εφημερίδας «Νέα Αλήθεια» της οθωμανικής Θεσσαλονίκης στις 10 Ιουλίου 1910: «Μας αφανίζετε. Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψουμε τη δυστυχία που μας βρήκε τα δύο τελευταία χρόνια (...) για ποιο λόγο υφιστάμεθα όλους αυτούς τους διωγμούς; (...) Μας παίρνετε όσα μας ανήκουν και τα δίνετε σε άλλους. Φυλακίζετε τους ιερείς και τους δασκάλους μας. Ξυλοκοπείτε τους πολίτες και από παντού ακούγονται θρήνοι και οδυρμοί».

  Τον Οκτώβριο του 1911 αποφασίστηκε και επισήμως, σε συνέδριο των Νεότουρκων που έγινε στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, η εξόντωση των μη τουρκικών εθνοτήτων. Επίσης φαίνεται ότι οι Νεότουρκοι είχαν εκπονήσει ένα σχέδιο μετατροπής της περιοχής μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης σε τουρκικό εθνικό κράτος με τη μεταφορά χιλιάδων μουσουλμάνων κατοίκων και προσφύγων από την υπόλοιπη Βαλκανική.

  Οι Νεότουρκοι

  Η αντιμειονοτική πολιτική της τάσης αυτής των Νεότουρκων θα προκαλέσει μεγάλη κοινωνική όξυνση. Οι Μικρασιάτες σοσιαλιστές, όπως ο Δ. Γληνός και ο Γ. Σκληρός, θα αναλύσουν με εντυπωσιακή διεισδυτικότητα τις νέες συνθήκες. Χαρακτηριστική είναι η προσέγγιση του Δημήτρη Γληνού: «Διωκόμεθα, απειλούμεθα, καταπιεζόμεθα, εκβιαζόμεθα, σφαζόμεθα, ηκούσθη από τους τόπους των χθεσινών συναδελφώσεων. Εις τα παράλια, καθώς και εις τα βάθη της Μικράς Ασίας, εις την Μακεδονίας, εις την Θράκην, εις την Ηπειρον, εις τας νήσους του Αρχιπελάγους άρχεται ο διωγμός (...) η μόνη ultima ratio, η μόνη πειθώ, η μόνη ακαταμάχητος λογική, η λογική των όπλων. Η Ελλάς, η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιον έχουσιν εντός του τουρκικού κράτους εκτεθειμένους εις τας καταπιέσεις, εις τους διωγμούς, εις την μάχαιραν των Τούρκων εκατομμύρια αδελφών».

  Ακριβώς αυτή η κατάσταση υποχρέωσε τα σκληρά ανταγωνιζόμενα μεταξύ τους χριστιανικά κράτη των Βαλκανίων να συνασπιστούν σε συμμαχία. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι υπήρξαν απόρροια της ακραίας εθνικιστικής πολιτικής των Νεότουρκων.

  * Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός
• Του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ *

  Η χριστιανική συμμαχία

  Η Ελλάς, η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιον έχουσιν εντός του τουρκικού κράτους εκτεθειμένους εις τας καταπιέσεις, εις τους διωγμούς, εις την μάχαιραν των Τούρκων εκατομμύρια αδελφών ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ Ηδεύτερη φάση της πολεμικής σύγκρουσης στα ευρωπαϊκά ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα αρχίσει στις 16 Ιουνίου 1913 και θα περατωθεί στις 18 Ιουλίου. Το μέτωπο των βαλκανικών χριστιανικών κρατών, που είχε κατανικήσει τα νεοτουρκικά στρατεύματα, είχε διαρραγεί και οι παλιοί σύμμαχοι συγκρούστηκαν μεταξύ τους για την τελική μορφή που θα είχε η εδαφική επικράτεια που θα κατοχύρωναν υπέρ τους.Η Βουλγαρία θα επιχειρήσει να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της επιτιθέμενη κατά των Ελλήνων και των Σέρβων, για να δεχτεί τελικά την επίθεση και της Ρουμανίας αλλά και της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η μάχη του Κιλκίς-Λαχανά υπήρξε το κομβικό σημείο στην εξέλιξη του Β' Βαλκανικού Πολέμου. Εθεσε εκτός μάχης το μεγαλύτερο Βαλκάνιο ανταγωνιστή και επιβεβαίωσε οριστικά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης και της Κεντρικής Μακεδονίας στην Ελλάδα.
  Το ιστορικό μεταίχμιο
  Ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος είναι ένας από τους κρίκους που συναπαρτίζουν ένα καίριο μεταίχμιο στην ιστορία της Εγγύς Ανατολής. Ενα μεταίχμιο που ξεκίνησε με το πραξικόπημα της ακροδεξιάς τάσης των Νεότουρκων κατά της οθωμανικής αρχής της Υψηλής Πύλης. Το Νεοτουρκικό κίνημα, και ειδικά η ακροδεξιά του τάση, δεν θα προέρχεται από αστικά στρώματα, όπως ήταν η έως τότε παράδοση του εθνικισμού, αλλά από ένα σκληρό πυρήνα κυνικών στρατιωτικών. Η βία κατά των οθωμανικών χριστιανικών πληθυσμών θα είναι το κύριο στοιχείο με το οποίο οι νέοι κυρίαρχοι θα ταυτίσουν την άνοδό τους στην εξουσία.
  Οι Νεότουρκοι αντιμετώπιζαν τους Ελληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως «εσωτερικά καρκινώματα» (αναφορά του Τζελάλ Μπαγιάρ, Νεότουρκου και συνεργάτη του Μουσταφά Κεμάλ). Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω αναφορά της ελληνικής εφημερίδας «Νέα Αλήθεια» της οθωμανικής Θεσσαλονίκης στις 10 Ιουλίου 1910: «Μας αφανίζετε. Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψουμε τη δυστυχία που μας βρήκε τα δύο τελευταία χρόνια (...) για ποιο λόγο υφιστάμεθα όλους αυτούς τους διωγμούς; (...) Μας παίρνετε όσα μας ανήκουν και τα δίνετε σε άλλους. Φυλακίζετε τους ιερείς και τους δασκάλους μας. Ξυλοκοπείτε τους πολίτες και από παντού ακούγονται θρήνοι και οδυρμοί».
  Τον Οκτώβριο του 1911 αποφασίστηκε και επισήμως, σε συνέδριο των Νεότουρκων που έγινε στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, η εξόντωση των μη τουρκικών εθνοτήτων. Επίσης φαίνεται ότι οι Νεότουρκοι είχαν εκπονήσει ένα σχέδιο μετατροπής της περιοχής μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης σε τουρκικό εθνικό κράτος με τη μεταφορά χιλιάδων μουσουλμάνων κατοίκων και προσφύγων από την υπόλοιπη Βαλκανική.
  Οι Νεότουρκοι
  Η αντιμειονοτική πολιτική της τάσης αυτής των Νεότουρκων θα προκαλέσει μεγάλη κοινωνική όξυνση. Οι Μικρασιάτες σοσιαλιστές, όπως ο Δ. Γληνός και ο Γ. Σκληρός, θα αναλύσουν με εντυπωσιακή διεισδυτικότητα τις νέες συνθήκες. Χαρακτηριστική είναι η προσέγγιση του Δημήτρη Γληνού: «Διωκόμεθα, απειλούμεθα, καταπιεζόμεθα, εκβιαζόμεθα, σφαζόμεθα, ηκούσθη από τους τόπους των χθεσινών συναδελφώσεων. Εις τα παράλια, καθώς και εις τα βάθη της Μικράς Ασίας, εις την Μακεδονίας, εις την Θράκην, εις την Ηπειρον, εις τας νήσους του Αρχιπελάγους άρχεται ο διωγμός (...) η μόνη ultima ratio, η μόνη πειθώ, η μόνη ακαταμάχητος λογική, η λογική των όπλων. Η Ελλάς, η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιον έχουσιν εντός του τουρκικού κράτους εκτεθειμένους εις τας καταπιέσεις, εις τους διωγμούς, εις την μάχαιραν των Τούρκων εκατομμύρια αδελφών».
  Ακριβώς αυτή η κατάσταση υποχρέωσε τα σκληρά ανταγωνιζόμενα μεταξύ τους χριστιανικά κράτη των Βαλκανίων να συνασπιστούν σε συμμαχία. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι υπήρξαν απόρροια της ακραίας εθνικιστικής πολιτικής των Νεότουρκων.
  * Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός