Τι σημαίνει "δυό φορές ξένος"....

Τι σημαίνει "δυό φορές ξένος"....

 της Ελίνας Γαληνού
Μετά το τέλος του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου και την Μικρασιατική Καταστροφή,  υπογράφτηκε η Συνθήκη της Λωζάννης όπου αποφασίστηκε μια μαζική, αναγκαστική μετανάστευση κατοίκων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.
Ενας ολόκληρος κόσμος, φαίνεται να διαλύθηκε στα εξ ών συνετέθη αιφνίδια και με μεγάλη βιαιότητα στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Τις πληγές της ιστορίας εκείνης, τις κληρονόμησαν οι επερχόμενες γενιές, καθώς μάλλον όλοι είμαστε "παιδιά της Λωζάννης", όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο δημοσιογράφος Μπρούς Κλάρκ. Περίπου 1,2 εκατομμύριο Ελληνες χριστιανοί ορθόδοξοι, αναγκάστηκαν να μετοικήσουν από την Τουρκία στην Ελλάδα ανεπιστρεπτί, ενώ το ίδιο συνέβη και με 400.000 μουσουλμάνους που μετακινήθηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία, χωρίς τη θέλησή τους.
Είναι βέβαιο ότι αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά την κατάσταση έτσι όπως διαμορφώθηκε, η ανταλλαγή πληθυσμών ιδίως μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, έχει κυριολεκτικά στοιχειώσει όλη την περιοχή. Οι πληθυσμοί αντηλλάγησαν σαν να ήταν ...μολύβια, χωρίς να ληφθεί υπόψη κανένα απολύτως ανθρωπιστικό κριτήριο. Η ιστορία του 20ου αιώνα μας διδάσκει ότι ο πειρασμός να χρησιμοποιούνται τέτοιες μέθοδοι για την διευθέτηση συναφών προβλημάτων, μπορεί να είναι ιδιαίτερα προσφιλείς σε έναν ορισμένο τύπο πολιτικού ή παγκόσμιου ηγέτη, όταν εκείνος επιδιώκει να δείξει πυγμή. Μπορεί ακόμα να εμφανίζεται και σαν επακόλουθο ενός πολέμου, υπό το επιχείρημα ότι υπάρχει ανάγκη να διαμορφωθεί μια νέα πραγματικότητα!
Ειδικά στην περίπτωση ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας, το ελληνοτουρκικό προηγούμενο των δύο χωρών, έπαιξε τεράστιο ρόλο, επηρεάζοντας και τον ρόλο των ευρωπαικών δυνάμεων ως προς τις δύο χώρες. Αυτό καταδεικνύεται μέσα από τις συνθήκες διεξαγωγής του "παζαριού" της Λωζάννης, και τον τρόπο που αποφασιζόταν "ποιοί μένουν και ποιοί φεύγουν σε κάθε τόπο", καθώς τα ευρωπαικά κράτη προσπαθούσαν να ισορροπήσουν ανάμεσα στις διπλωματικές δεσμεύσεις τους και τις σχέσεις με το κεμαλικό καθεστώς της Τουρκίας. Αξιοσημείωτα ενδεικτική αποτελεί η περίπτωση του διαχωρισμού Ανατολικής και Δυτικής Θράκης, σε σχέση με τους όρους που έθεταν οι Τούρκοι προκειμένου να επιτύχουν το ποσοστό ανταλλαγής πληθυσμών, θέτοντας ως διαπραγματευτικό χαρτί, την παραμονή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη...Γενικά όμως, φαίνεται ότι η λύση μαζικής ανταλλαγής πληθυσμών, υπήρχε στο μυαλό κάθε παίκτη του διπλωματικού παιχνιδιού, παρ΄όλο που πολλοί ισχυρίστηκαν τότε, "ότι δεν υπήρχε περιθώριο για διαφορετική λύση.."
Δυστυχώς, το παζάρι της Λωζάνης, πέρα από κάποιες χαρτογραφικές τακτοποιήσεις, αποδείχτηκε τελικά μια χαίνουσα πληγή της οποίας οι επιπτώσεις, επηρεάζουν τον κόσμο μας μέχρι σήμερα. Η ανταλλαγή πληθυσμών όμως, δεν τελείωσε με το ελληνοτουρκικό, καθώς και μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαμε περιπτώσεις μαζικών μετακινήσεων Γερμανών και Πολωνών, όπως και την περίπτωση διαχωρισμού της Ινδίας, την δημιουργία του Πακιστάν και την περίπτωση της Κύπρου το 1974.
Σ΄αυτό το θέμα αφιερώνεται και η έκθεση με τίτλο "Δυό φορές Ξένος", που εγκαινιάζεται στις 18/9 στο Μουσείο Μπενάκη. Η έκθεση αφορά μια περιήγηση στις μεγαλύτερες ανταλλαγές και εκτοπισμούς πληθυσμών του 20ου αιώνα, όταν εκατομμύρια άνθρωποι ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους και μεταφέρθηκαν σε μια καινούρια πατρίδα. Βασισμένη σε προσωπικές μαρτυρίες και σπάνιο κινηματογραφικό και φωτογραφικό υλικό, ο επισκέπτης θα μπορεί να γνωρίσει πρόσωπο με πρόσωπο με όσους έζησαν αυτά τα τραυματικά γεγονότα. Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος Culture της Ευρωπαικής Ενωσης και είναι μια παραγωγή της Αnemon. Συνδιοργανώνεται με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το Μουσείο Μπενάκη, το Λεβέντειο Δημοτικό μουσείο Λευκωσίας, το Πανεπιστήμιο Istanbul-Bilgi και την Tolle Idee, ενώ συνεργάζονται η ΕΡΤ, το Ιδρυμα Λεβέντη, το Ινστιτούτο Γκαίτε Αθήνας, το Βρεττανικό Συμβούλιο, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Το 2012, η έκθεση ταξίδεψε ήδη στην Κων/πολη και τη Λευκωσία, ενώ τον προσεχή Μάρτιο, θα φιλοξενηθεί στο Στρατιωτικό Μουσείο της Στοκχόλμης και το Λουξεμβούργο. Με αφορμή αυτό το γεγονός, διοργανώνεται μια σειρά εκδηλώσεων σχετικών με το θέμα στο Μουσείο Μπενάκη για το φθινόπωρο του 2012, που αποσκοπούν στην εύληπτη κατανόησή του για μικρούς και μεγάλους. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν προβολές ντοκιμαντέρ, γαστρονομικές βραδιές, αφηγήσεις παραμυθιών, δράσεις με συμμετοχή του κοινού, και μουσικές εκδηλώσεις.